117 saniye önceden depremi haber verdi! Erken uyarı sistemi hem can hem de mal kaybını önlüyor

Yıldız Teknik Üniversitesi Teknopark'ta geliştirilen yapay zeka destekli deprem erken uyarı sistemi EDIS'ın kurucu ortağı ve CEO'su Ali Emre Erişen, Turkiyegazetesi.com.tr'den Hidayet Erdem'in sorularını cevapladı. 7 yıllık çalışmalarını özetleyen Erişen, geliştirdikleri mobil uygulamayı anlattı, depremde erken uyarının önemine vurgu yaptı. 117 saniyeye kadar depremi önceden kullanıcılarına haber verdiğini anlatan Erişen, İstanbul için ortalama uyarı süresinin ise 22-24 saniye olduğunu belirtti.

Deprem erken uyarı sistemi EDIS'in CEO'su Ali Emre Erişen, 6 Şubat Kahramanmaraş depremlerinin yıl dönümünde turkiyegazetesi.com.tr'nin sorularını cevapladı.

"ERKEN UYARI SİSTEMİ 2 HAZİRAN'DAN BERİ MARMARA'DA"

(Deprem ikaz sistemini ne zamandır geliştiriyorsunuz?) "İlk çalışmalarımıza 2016'da çalışmalarımıza başladık. 2019'da ilk kez test etmeye başladık. Muğla'daki depremin ardından istasyonları yerleştirmiştik. 2020'de İzmir'e istasyon kurduk, 2021'de de Marmara'ya gelmeye başladık. 2 Haziran'dan bu yana da sistemimizi Marmara’da kullandırıyoruz. Birçok kurumdan destek alıyoruz. Bir mobil uygulama geliştirdik, yakında vatandaşlar da kolay şekilde erişebilecek. Birçok alışveriş merkezinde, projede, Emlak-Konut ve TOKİ sitelerinde aktif olarak kullanılıyor. Her geçen gün daha fazla kullanıcıya erişmeye başladı. Ama biz bir taraftan da 'mobilden de nasıl verebiliriz'in çalışmalarını yapıyoruz.

VİDEOYU İZLEMEK İÇİN TIKLAYIN...

TESTLER DEVAM EDİYOR

(Mobil uygulamada son durum) Şu an testleri devam ediyor. Bunu etap etap çıkaracağız. A sitesinde sistemi kurduk, sistemi yerleştirdik, otomasyon odasında bir tane cihaz bağlamamız yeterli oluyor. Deprem gelmeden önce gazı kesiyoruz, asansörü durduruyoruz, doğalgazı-elektriği kesiyoruz, çıkış kapılarını açıyoruz gibi. Tüm senaryoları bir cihazla hareket ettiriyoruz.

Marmara Bölgesi'nde beklenen büyük deprem için, 7,5 büyüklüğünde olması ve yaklaşık 37 milyon kişinin etkilenmesi bekleniyor, 37 milyon kişiye aynı anda sinyal gönderecek yazılım bizim için de zor, teknolojik olarak da zor. Çünkü sistemin kilitlenmemesi gerekiyor. Depremden önce internet gitmediği için veriyi veriyoruz ama mobilden sinyal vermek biraz zor olacak. Biz de bunu etap etap götürmeyi düşünüyoruz. Tester'larımız şu an kullanıyor, iyileştirmeleri yapılıyor. Bunlar tamamlandıktan sonra önce 100 bin kişiye, sonra 500 bin kişiye sonra da 1 milyon kişiye... Günün sonunda 37 milyon kişiye test yapabileceğimiz günler gelecektir diye ümit ediyoruz.

DEPREMİ ÖNCEDEN BİLİYOR, MADDİ HASARIN ÖNÜNE GEÇİLİYOR

(Test sonuçları nasıldı?) Şu ana kadar güzel dönüşler aldık. 2 yıldır aktif olarak sistem sahada kullanılıyor. Deprem bölgesinde kullanan birçok kullanıcımızdan iyi dönüşler alıyoruz. Mudanya'daki 5.1'lik depremde tüm kullanıcılarımıza erken uyarıyı verdik. AVM'lerde erken önlem alındı. Hastanelerde, labarotuvarlarda, üretim atölyelerinde daha önceki depremlerde oluşan hasarlar bu kez oluşmadı. Bizim önceliğimiz mal kaybının önüne geçmek ama son zamanlardaki depremlerde can kayıplarının da önüne geçmeye başladık. Yüzlerce kullanıcımız uygulama sonrasında hayatının kurtulduğunu söylüyor. Tek bir kez bile yanlış deprem uyarısı vermedik. 'EDIS söylüyorsa doğrudur'u görmeye başladık.

DEPREMİ 117 SANİYE ÖNCEDEN HABER VERDİ

(Erken uyarı sistemi Mudanya depremini kaç saniye önceden verdi?) En uzak kullanıcımızda 56 saniyeydi. Deprem daha büyük olsaydı daha büyük bir alana etki ederdi. Şu anki rekorumuz 117 saniye. İstanbul için ortalama süreler 22-24 saniye. Bu tamamen derinlik ve depreme olan mesafenizle doğru orantılı. Son Silivri depreminde siz Şile'de olsaydınız, 40 saniyeniz varsa 10 saniyeniz vardı gibi bir durum var. Çünkü deprem yer yüzünde yaklaşık, İstanbul için söylüyorum, 3,5 kilometre hızla ilerliyor. Bir yer sallandığı an 300 kilometre ötesi de sallanmıyor. Siz depremin merkezüssüne 350 kilometre mesafedeyseniz, 100 saniye sonra siz sallanmaya başlayacaksınız demektir.

ERKEN UYARI SİSTEMİ NASIL ÇALIŞIYOR?

(İnsanlar depremin geldiğini uygulamanızdan nasıl anlayacak?) Sistem size ilk bildirim gönderdiğinde bir alarm çalıyor ve telefonunuzun ekranında depreme kaç saniye kaldığını gösteriyor. Saniyeyi göreceksiniz, alt tarafında da depremin büyüklüğünün göreceksiniz. Geri sayım sıfır olduğu an sarsıntı başlıyor.

İstanbul depreminde size 22 saniye öncesinden erken uyarıyı verdik, 22 saniye sonrasında deprem başlamayacak. Binanın salınım süresini bilmediğimizden dolayı, binanın uzunluğu, zemin etüdü, depreme olan uzaklık gibi nedenlerden dolayı bununla ilgili bir şey söyleyemiyoruz. Binanızın ilk sallantı anının bildirimini gönderebileceğiz. Sonrası sizin planlamanız.

BÜYÜK İSTANBUL DEPREMİ

(Beklenen büyük İstanbul depreminde ne gibi önlemler alınmalı?) Maalesef devlet büyüklerimizin, yetkililerin söylediği gibi büyük İstanbul depremine hazır değiliz. Onlarca yıldır Türkiye ve İstanbul'da çok sıkıntılı yapı stoğu var. Erken uyarı sistemimizin binaların dönüşümüne engel olmamalı. 'Benim erken uyarı sistemim var, binayı değiştirmeme gerek yok' gibi bir durum söz konusu olmaması lazım. Bazı bölgelerde kaçma durumunuz bile olmaması gerekiyor. Bizim uyarı sistemimizi tedbir olarak düşünün. Bir araç alıyorsunuz, biz diyoruz ki 'Aracınızın lastikleri sağlam olsun, lastikleri sağlam olsun, bakımını yaptırın...' Biz sadece 'Lastiklere bir sensör koyalım, yolda giderken lastik patlarsa bu sensör size uyarı versin ve takla atmanıza engel olsun.' diyoruz.

Hocalarımızın söylediğini söylüyorum, 'Maalesef Marmara'da böyle bir deprem yaşandığı zaman, deprem değilmiş diyeceksiniz' diyorlar. İstanbul'da çok büyük sıkıntı var. Deprem bölgesinde çalışmalara katıldım, acil yardıma ihtiyaç var, arıyorsunuz helikopterle geliyor, yol kapanmış olsa bile tarladan geçip yardımı ulaştırıyorsunuz. İstanbul'da ise böyle bir durum söz konusu değil. İstanbul'da helikopteri indirebileceğiniz bir alan yok. Deprem bölgesine yardımların yüzde 60'ı İstanbul'dan gitti.

Herkese söylüyorum, çok zorunlu değilse İstanbul'da durmayın diyorum. 'Kesin deprem olacak' diyoruz. Geçen sene 'Kahramanmaraş'ta deprem olacak' dendi oldu, 'Van'da olacak dendi, oldu. 'Elazığ-İzmir'de olacak dendi, oldu. 'Her seferinde deprem olacak' diye söylendi ve oldu. İstanbul'da her 250 yılda bir deprem olmuş, bakın kayıtlara. Son depremin üzerinden 257 yıl geçmiş. Gerçekten eli kulağında."