Yanılmayan halk takvimi! “Kocakarı Soğukları” namıdiğer “berdelacüz” başladı
Kültür - Sanat Haberleri / Türkiye Gazetesi
Her yıl Mart ayının 11’i geldiğinde halk arasında “Kocakarı Soğukları” veya “berdalacüz” denilen soğuklar başlar. “Mart kapıdan baktırır kazma kürek yaktırır” sözü de halk takviminde hiç şaşmayan bu günler için söylenmiştir. Kimdir bu "kocakarı"? Mart soğuklarına neden bu isim verilmiştir?
Anadolu'da kültürün nesilden nesile aktarıldığı en önemli unsurlardan halk takvimidir. Artık unutulmakta olan bu takvime “kocakarı takvimi” veya “gün hesabı”, “eski hesap”, “sayılı günler hesabı” da deniyor.
Bu takvimde miladi yıl içindeki aylar da farklı isimlendiriliyor. Manilerde, veciz sözlerde, tekerlemelerde bu isimler kendine yer ediniyor.
Kocakarı takviminin ilk ayına "galandar/kalandar" veya "zemherir" denir ve yılbaşı miladi takvime göre 13 Ocak’ı 14 Ocak’a bağlayan gecedir. İngilizcede calendar, Fransızcada calendrier, Rusça kalendar, İtalyanca kalandarya kelimelerinin "takvim” manasına geldiğini biliyoruz.
Trabzon, Artvin, Gümüşhane gibi bazı şehirlerde bu gece yöre kostümleri giyilerek eğlenceler tertip ediliyor.
Ay içindeki günler ve dönemler arasında da yörelere göre farklılık olabiliyor. Halkın yaşadığı coğrafyaya göre günler birbirinden önce veya sonraya tarihlenebiliyor, dolayısıyla uzunluk ve kısalıkları değişebiliyor.
Ancak yılın belli zamanları Anadolu coğrafyasının çoğunda aynı şekilde kendini gösteriyor. Bundan dolayı da “halk takvimi şaşmaz, yanılmaz” denilir.
Abrul beşi, Zemheri, Mart Dokuzu, Cemre, Kocakarı Soğukları, Karakış, Hıdrellez, Kırkikindi, Hasat Zamanı, Ekim Zamanı, Sam Yeli, İmbat gibi dönemler bu şaşmayan dönemlerdir.
DELİ GÜCÜK
Miladi takvimde Şubat ve Mart aylarına tekabül eden döneme 2. ay ve 3. Ay, gücük ve mart deniyor.
Halk arasında Gücük ayı diğer aylara göre kısa fakat havanın nasıl olacağı kestirilemeyen bir gün olarak biliniyor. Bir gün güzel bir gün fırtınalı olabiliyor.
Bundan dolayı bazı mani, tekerleme ve masallarda “Deli Gücük” şekilde adı geçer. “Yirmi sekiz günüm var, türlü türlü oyunum var” şeklinde bilmece de vardır.
“Gücük Yedisi” miladi Şubat ayının yirmisine tekabül ediyor. Birinci cemre bu dönemde havaya düşüyor.
Halk arasında “O gün kurdun sırtı kuruyacak kadar hava iyi olursa o sene havalar iyi geçer” deniyor.
MART İÇERİ DERT DIŞARI "KOCAKARI SOĞUKLARI"
Gücük ayının son gecesi veya Mart ayının ilk sabahı bazı yörelerde "Mart içeri, dert dışarı" denilerek karşılanıyor.
Kocakarı Soğukları (berdü’l-acûz), 11 Mart’ta başlıyor, 8 gün sürüp 19 Martta bitiyor.
“Mart gözünde parmacuğum / Dıngıl oynar ulacuğum / Ben can komaya geliyrum / Sen can çıkaraysun” manisi Mart soğukları için söylenmiştir.
"Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır" sözünü söyleten soğuklar da bu günler oluyor.
Bazı rivayetlere göre Âd kavmini helâk eden rüzgâr bu günlerde ortaya çıkmıştır.
KİM BU KOCAKARI?
Arap halk kültüründe de olan ve “eyyâmü’l-acûz” (yaşlı kadın günleri) denilen bu yedi günün her bir ayrıca tek tek adlandırılıyor.
Arap kaynaklarında yaşlı bir kadın kış mevsiminin sonlarında ortaya çıkan bu soğukları önceden haber verdiğinden ona nisbetle bu günlere berdü’l-acûz/berdelacüz denilyor.
Türk halk hikayeleri arasında da farklı versiyonları olan kocakarının kim olduğu bilinmiyor. Anlatılan hikayelerden biri şöyle:
“Yayla zamanı yaklaşmış. Göç hazırlıkları başlamış. Bir yaşlı nene varmış. O nene dua etmiş, ama duasını yanlış etmiş.
Allah izin verirse de vermese de ben malımı yaylaya çıkaracağım demiş. Tabii yaylaya çıkınca hava güzelmiş. Birden yanlış dua yüzünden birden kar, fırtına bastırmış.
Bastırınca da birden hazırlıksız yakalandı, yapacağı bir şey yok, odunu yok. Birden kendi bacaklarını ocağa sokmuş ki ısınsın. Kendi bacakları yanmayacağına göre... Bu sefer soğuktan kocakarı dondu, öldü. Malı da kendisi de dondular. O yüzden bu aya Kocakarı ayı derler”
'da Takip Edin!
