Kültür hayatında Amerikan izleri

MURAT ÖZTEKİN

Doç. Dr. Ali Erken’in yazdığı “Amerika ve Modern Türkiye’nin Oluşumu” adlı eser, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla birlikte ABD ile yürütülen faaliyetlere odaklanırken, Amerikan vakıflarından burs alarak çalışmalar ortaya koyan tanınmış isimleri mercek altına alıyor. VakıfBank Kültür Yayınları’nın (VBKY) okurla buluşturduğu kitap, tarihî kayıtlarla Rockefeller ve Ford vakıflarıyla yürütülen gelişmeleri sıralıyor. Eserde ayrıca ODTÜ, TUBİTAK ve Robert Kolej gibi kurumların doğuş ve gelişimi; eğitim, tıp, edebiyat, müzik ve tiyatro alanlarında verilen burslarla yapılan çalışmalar da anlatılıyor.

TANPINAR’DAN İNALCIK’A
1954 ile 1965 yılları arasında, önemli sayıda tarihçi, edebiyatçı ve filozofun Rockefeller gibi vakıfların araştırma burslarından faydalandığı vurgulanan kitapta; tarihçi Halil İnalcık, yazar Ahmet Hamdi Tanpınar ve edebiyatçı kimliğiyle Bülent Ece-vit’in o isimler arasında yer aldığı kaydediliyor. Kitapta Türkiye’de eğitimli elitler ile ABD kurumları arasındaki ortak söylemler ortaya konularak, bunların vakıf bursları yoluyla telkin edildiği de ifade ediliyor.
“Amerika ve Modern Türkiye’nin Oluşumu”nda şu bilgiler veriliyor: Ankara Üniversitesi’nde önde gelen bir tarih profesörü olan Halil İnalcık’a bir araştırma bursu verilmişti. İnalcık bir Osmanlı tarihçisiydi ama Amerikan tarihi araştırmalarına ilgisi artıyor, bu alandaki son çalışmalar hakkında bilgi sahibi olmak için ABD’yi, özellikle de Harvard Üniversitesi’ni ziyaret etmek istiyordu. 1956 yılında ABD’ye gitti, arşivleri ziyaret etti ve Amerikan tarihiyle ilgili derslere katıldı... İstanbul Üniversitesi’nde dersler veren Ahmed Hamdi Tanpınar da Batı Avrupa’da 19. yüzyıl Türk edebiyatı çalışmak üzere bir Rockefeller bursu aldı. Edebiyat eleştirisi alanında dikkat çeken burslulardan bir diğeri Bülent Ecevit’ti. Marshall, ona, kitle iletişim ve edebiyat eleştirisi alanında araştırmalar yapmak için Harvard Üniversitesi’ne gitmesini tavsiye etmişti.