Market kartelleşmesi ve kooperatif marketlerdeki bürokratik bataklık
9 Kasım 2021 02:00
Market zincirlerindeki tekelleşmeyle ve Tarım Kredi Kooperatif marketleriyle ilgili yazılarım öylesine büyük ilgi çekti ki Türkiye’nin dört bir yanından gelen mektupların haddi hesabı yok. Bunlardan birkaçını sizlerle paylaşacağım.
Ama önce Rekabet Kurumu’nun zincir marketlere kestiği 2,7 milyar liralık KARTELLEŞME cezasını hatırlatalım.
Rekabet Kurumu Başkanı Birol Küle, zincir marketlerin aralarında anlaşarak, yazışarak fiyat belirlediklerine dair belgelerin ele geçirildiğini, marketlerin tam 19 ay öncesinden, yani pandeminin başladığı tarihten itibaren sistematik biçimde bu Anayasal suçu işlemeye başladığını açıkladı. Beş zincir market ve 1 tedarikçi firma hakkında somut deliller elde edildi ve cezalar onlara kesildi ama yakın zamanda 14 tedarikçi firmaya yönelik de soruşturma başlatıldığı ve yürütüldüğü belirtildi.
İncelemenin, ele geçen belgelere rağmen neden bu kadar uzun sürebildiği bir muamma. Çünkü bu süre zarfında zincir marketler istedikleri gibi çalıp oynadılar. Olan vatandaşa oldu. Birol Küle’nin açıklamalarında beni hayli şaşırtan nokta “Fiyatların yükseltildiği görülmekle birlikte, bu fiyatların FAHİŞ olup olmadıklarına dair bir değerlendirme bulunmamaktadır. Aşırı fiyat olarak geçen bir ihlal türü incelenmemiştir” demesiydi. Oysa Birol Küle, televizyon haber bültenlerini incelese, vatandaşları dinlese, marketlerin tedarik zincirleriyle iş yapan görevliler ciddi anlamda sorguya çekilse, “hizmet bedeli faturası” nedir diye sorulsa örneğin, bu fahiş fiyat artışlarının kaynağını rahatlıkla öğrenebilirlerdi. Bunları bana anlatan tedarik zincirlerinde çalışan vatansever insanlar. Eğer Rekabet Kurumu’nda da vatansever insanlar varsa ki olduğuna inanıyorum, FAHİŞ FİYATLANDIRMANIN en âlâsını bulabileceklerinden ve bunları belgeleyebileceklerinden eminim.
Bu MESELENİN bir yanı.
İKİNCİ YANI da kartelleşmeyle, tekelleşmeyle mücadele edecek diğer enstrüman olan TARIM KREDİ KOOPERATİF MARKETLER meselesi. Ama tam bir HAYAL KIRIKLIĞI olarak karşımızda zuhur etti.
Fiyatlar âdeta zincir marketlerle yarışır durumda.
Dediğim gibi konuya ilişkin epey yazı yazdım ve yukarıda da belirttiğim gibi pek çok mektup aldım.
Onlardan biri 1989’da Tarım Kredi Kooperatiflerinde memurluktan başlayıp, kooperatif müdürlüğü de dâhil olmak üzere 15 yıl çalışmış, daha sonra gelen teklifle Tarım Kredi Kooperatiflerinin iştiraki olan Gübretaş Gübre Fabrikalarında çalışarak 2020 yılında emekli olmuş Ziraat Yüksek Mühendisi Dr. Hasan Taşova’dan. Kendisi 2004 yılında henüz tarım ve Orman Bakanlığı’nın herhangi bir çalışması yokken kurduğu ekiple “Türkiye’nin Makro ve Mikro element düzeyinde 7 coğrafi bölgenin topraklarının konumlarını (yerlerini) GPS'le belirleyerek Bitki Besin Maddesi Kapsamlarının belirlenmesi veri tabanının oluşturulması ve Haritalanması” projesini gerçekleştirmiş bir isim.
İşte onun yazdıkları:
Türkiye’nin değişik bölgelerinde 17 Bölge Müdürlüğü ve iki bine yakın Tarım Kredi Kooperatifi vardır. Bütün tarımsal ürünlerin (bitkisel ve hayvansal) kaynağı çiftçilerdir. Çiftçilere en yakın tarımsal kuruluş ise Tarım Kredi Kooperatifidir. Yani çiftçiyle iç içedir. Tarım Kredi Kooperatifleri öz kaynaklarıyla kendi kendine yetmektedir ancak şunu da belirteyim. Devlet Tarım Kredi Kooperatiflerini ekonomik olarak bu konularda bir parça desteklemelidir.
Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliğine, Bölge Birliklerine ve bağlı iştiraklere (Gübretaş, Gübre Fabrikaları, Tarım Kredi Yem, Tareks, Tarnet, Tarkim, İmece Plastik, TK Lojistik, Lidaş, Sera gibi iştirakler) yönetici seçerken siyasi torpil değil, liyakati uygun ve profesyonel yöneticiler aranmalıdır.
Tarım Kredi Kooperatifleri en kısa sürede kendi bankasını kurmalıdır.
Tarım Kredi Kooperatifleri bölge müdürlüklerinin uygun alanlarına HAYVAN BESİ ÇİFTLİKLERİ kurularak kendi üyeleri ve TARIM KREDİ KOOPERATİF MARKETLERİNİN DE ET İHTİYACI buradan karşılanmalıdır. Çünkü her Tarım Kredi Bölge Müdürlüğüne bağlı yem fabrikaları bulunmaktadır.
Devlet, ZİNCİR MARKETLERDEKİ KARTELLEŞMEYİ önlemek için Tarım Kredi Kooperatif marketlerindeki işçilerin sigortası ve vergileri gibi konularda desteklemelidir. Bu halk için de marketlerde fiyat düşürmesine neden olacaktır. Bu altyapı Tarım Kredi Kooperatiflerinde mevcuttur. Buna benzer bir projeyi Tarım Kredi Kooperatiflerinde çalışırken Bölge Birliği toplantılarında ifade etmiştim. Ancak o zaman kimse dikkate almamıştı...
Sorumluluk duyan ve önerilerini ileten bir isim Dr. Hasan Taşova. Önerileri de çok değerli. Ama anladığım kadarıyla kurumu yönetenler bir BÜROKRATİK BATAKLIĞA çevirmişler ve kooperatif marketlerdeki pahalılık da bunun sonucu.