Sevil Nuriyeva

Bir süredir Rusya ile Azerbaycan arasındaki gerilimi ve sebeplerini araştırıyor, anlamaya çalışıyorum. Rusya İçişleri Bakanlığı’na bağlı OMON adlı kolluk gücünün değişmeyen müdahale tarzı ve Azerbaycan kökenli iki kişinin dövülerek öldürülmesine ilişkin görüntüler kamuoyunda sert tepkilere yol açtı. Rusya’da güvenlik güçlerinin yıllardır bu tarz uygulamalarda bulunduğu bilinen bir gerçektir. Dolayısıyla bu şiddetin sadece Azerbaycanlılara özgü bir uygulama olduğunu söylemek doğru değildir.

İran’daki Türklerin tutumu ve konumlanışı, İran devleti açısından öteden beri dikkatle izlenen bir konudur. Cumhurbaşkanı olarak Pezeşkiyan’ın seçilmesi de bu çerçevede İran devletinin Türk toplumuna yönelik hamlesi olarak değerlendirilmektedir. Yani; Türk kökenli bir ismin başa getirilmesi, belirli bir stratejinin parçası olarak görülmektedir.

İran ile İsrail arasında son dönemde yaşanan gerilim ve çatışmalar, birçok soruya cevap bulmamıza zemin oluşturdu.

Son günlerde, İsrail’in İran’a yönelik saldırılarına ve ardından ABD uçaklarının İran’ı hedef almasıyla yaşanan gelişmelere tanıklık ediyoruz. Bu süreçte çok sayıda analiz devreye girdi. Trump’ın söylemleriyle eylemleri arasındaki çelişki üzerine düşünmek önemli hâle geliyor. ABD’nin hem iç politikada hem de dış ilişkilerde sıkıştığı tablo, gelecekte en çok tartışılacak başlıklardan biri olacak gibi görünüyor.

Küresel paylaşımın İran halkası harekete geçirildi ve birkaç gündür İran’a yapılan saldırıların içeriğini konuşuyoruz.

Her ne kadar sorun ilk bakışta bölgesel gibi görünse de, arka planda küresel güç mücadeleleri yatmaktadır. ABD ile Çin arasındaki rekabetin giderek sertleştiği, gerilimin sürdüğü bir dünyada, hesaplaşmaların nihai hedefini görmeden, bölgesel gelişmeleri bu büyük güç mücadelesinden bağımsız değerlendirmek mümkün değildir.

İsrail, düzenlediği planlı eylemler ve saldırılarla İran’daki etkisini ve gücünü ortaya koymaktadır. Son yıllarda İran’da yaşanan gelişmelere baktığımızda; üst düzey askerî yetkililerin ve mühendislerin suikasta uğraması, Hamas liderine yönelik operasyon, helikopter kazası ve stratejik noktalara yönelik saldırılar gibi olaylar, İran’ın içinde bulunduğu buhranı gözler önüne sermektedir.

Küresel sermaye Çin’i korumaya aldığı için, diğer tüm savaşlar devreye sokuldu. Bu durumu en başından beri dile getiriyorum.

Rusya-Ukrayna savaşına bakıldığında, küresel ölçekte kaos ortamının oluştuğu net biçimde görülebilir. Üstelik bu kaos yalnızca iki ülkeyi değil, tüm bölgeyi tehdit eden boyuta ulaşmıştır. Gerilimi tırmandırma yönünde bir iradenin varlığı açıkça hissedilmektedir. Kiev ile Moskova arasındaki barış sürecinin inşası, bugün her zamankinden daha gereklidir. Bu bağlamda Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın şu sözü manidardır: “Önemli olan masadan kalkılmamasıdır.”

Bu sorunun cevabını vermek kolay değil. Cevabını bulmamız için küresel dengeleri ve gelişmeleri dikkatle izlemek gerekiyor.

Moskova temaslarında Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ı takip ettim... Türkiye’nin stratejilerini ve Başkan Erdoğan’ın vizyonunu anlamak için bu temasların en küçük ayrıntısının bile mesajlarla dolu olduğunu ifade etmeliyim.

ABD'nin Orta Doğu’ya yönelik politikalarına geniş bir tarihsel perspektiften baktığımızda, yüz yıllık geçmişinde söylem ve eylemler açısından bazı dönüşüm sinyallerini görebiliyoruz. Trump’ın ilk dönem politikalarıyla şimdiki yaklaşımı arasındaki farklar, geçmişte neyin yaşandığını ve gelecekte nelerin mümkün olabileceğini anlamamıza yardımcı oluyor.

Geçtiğimiz günlerde Avrupa Birliği'nin, özellikle de Fransa’nın Türk devletlerine yönelik Kıbrıs hamlesine hepimiz tanık olduk.

Rusya ile Ukrayna arasındaki savaşın sona ermesine ilişkin tarafların çeşitli beklentileri ve şartları bulunmaktadır. Zelenskiy ile Avrupa'nın beklentileri, Rusya'nın öngörüleriyle önemli farklılıklar göstermektedir.

Yeni şartlar beklenmedik gelişmeleri beraberinde getiriyor. Her ne kadar planlı ilerliyor gibi görünse de sonucu, yapılan hamleler belirliyor. Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Avrupa’nın Kıbrıs hamlesini değerlendirirken güzel bir tespitte bulundu:

Rusya Devlet Başkanı Putin beklenmedik bir satranç hamlesi yaptı. Trump ise bir süredir Rusya ile Ukrayna arasında barışın sağlanması gerektiğini savunuyor. Öte yandan Rusya, geçici uzlaşma yerine uzun vadeli ve kalıcı anlaşma arayışında.

Hindistan’daki aşırı milliyetçi yapı ve Müslüman düşmanlığı, günümüzün bilinen gerçeklerinden biridir. İsrail’in Orta Doğu’daki vahşi yapısına ve politikalarına en güçlü destek veren ülkelerden biri yine Hindistan’dır. Pakistan ile arasındaki düşmanlık ise tarihsel derin köklere sahiptir ve bu konuda yeterince veri mevcuttur. Yüzeysel bakışla bile, bu hattın bir kırılma noktasına işaret ettiğini söylemek mümkündür.

Yıpranmış ülkeler, yorgun düşürülmüş sistemler yeni düzenin mihenk taşıdır. Bu da gösteriyor ki, tükenmişlikten kurtulamayanlar ve yorgunluktan çıkamayanlar oyunun dışında kalacaklar.

Tarihten ders almayanlar aynı hataları tekrar etmeye mahkûmdur.

Devletlerin uzun bir süredir koridorlar, ticaret güzergâhları ve yeni küresel düzenin inşası uğruna karşı karşıya geldiğine şahitlik ediyoruz.