Necmettin Batırel

Merkez Bankası'nın brüt rezervleri geçen hafta 153,9 milyar dolarla yeni tarihî zirvesine ulaştı. Net rezervler ise 47,7’den 48,2 milyar dolara yükseldi. Swap hariç net rezervler 22,9 milyar dolara çıktı. Kur korumalı mevduatlarda, şirketlere yönelik vergi avantajlarının sona ermesi düşüş ivmesinin hızlanmasına yol açtı. Kur korumalı mevduatlar 19 Temmuz haftasında 60,9 milyar TL'lik gerilemeyle son altı ayın en sert düşüşünü yaşadı. 1,5 yıl önce 3,4 trilyon lirayla rekor düzeye ulaşan mevduatların toplamı 1,88 trilyon TL'ye geriledi. Döviz cinsi ticari kredilerde artış devam ediyor. 31 Mayıs’ta 150 milyar dolar olan döviz kredi hacmi 19 Temmuz haftasında 154,5 milyar dolara yükseldi. Kurlardaki artışın enflasyonun gerisinde kalması dolayısıyla şirketler döviz kredisi kullanmayı tercih ediyor.

Uluslararası kredi kuruluşu Moody’s, Türkiye’nin notunu 11 yıl aradan sonra ilk defa iki kademe birden yükseltti, B3'ten B1 seviyesine çıkardı. Fitch ve S&P ile arasındaki farkı kapattı. Hükûmetin uyguladığı ekonomik programın onayı açısından bu karar çok önemli. Görünümün pozitif olması not artışlarının devam edeceğini gösteriyor. Ama bizi üzen gelişme, B1 kredi notu ile Türkiye’nin; Bangladeş, Kosta Rika, Arnavutluk, Bahamalar, Honduras, Namibya, Jamaika, Benin, Fiji, Karadağ, Tanzanya ile aynı safta gösterilmesi!.. Yunanistan ve Fas bile bizden 2 kademe yukarıda.

Hükûmet 10 bin liranın altında emekli kök maaşı alanları yalnız bırakmadı, aylıklarını diğer emekliler gibi %25 arttırarak 12 bin 500 liraya çıkardı. 3 milyon 800 bin emekliye ödenecek bu farkın 6 aylık maliyeti 33,2 milyar lira...

FETÖ’nün düzenlediği hain darbe girişiminin üzerinden 8 yıl geçti. 252 vatan evladının şehit olduğu olayın Türkiye’ye maliyeti 1,3 trilyon lirayı (2016’da kur 3 TL idi) döviz cinsinden 433 milyar doları buldu. Darbe girişimi ile birlikte ekonomide büyük tahribat yaşandı. 215 düzeyindeki risk primi CDS’ler 277’ye dolar, 2,8 TL’den 3,05 TL’ye tırmandı...

ABD yaptırımları ile pandemi ve deprem felaketini atlatan Türk ekonomisi tarih yazıyor.

ABD ekonomisi uzun süreli yüksek faiz politikasının bedelini küçülerek ödüyor. İmalat daralıyor, perakende satışlar düşüyor, halk harcama yapamıyor, haziran ayında istihdam tahminleri aştı, önceki ayların rakamlarında yapılan aşağı yönlü revizyonlar ve aylık ücret artışlarındaki yavaşlama emek piyasasındaki soğumayı gösteriyor.

28 Mayıs 2023’te %52 çoğunlukla Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Cumhur İttifakı'na beni 5 yıl sen yönet diyen vatandaşın 31 Mart 2024 yerel seçimlerinde verdiği mesaj kesinlikle erken seçim talebi değil AK Partili seçmen pahalılığın azaltılmasını ekonominin düzeltilmesini istediği için sandığa gitmedi.

Vergide esas olan “az kazanandan az, çok kazanandan çok vergi almaktır.” Bu ise gelir vergisinin yaygınlaştırılması ve her türlü gelirin vergi kapsamına alınması ile olur. Hükûmetin yeni hazırladığı vergi kanunu bu temele dayanıyor. Vatandaşı doğrudan ilgilendiren hükümler yok. Pakette daha çok üretici, sanayici ve ihracatçılara ilişkin düzenlemeler var... Bu nedenle Bakan Şimşek taslağın detaylarını dün reel sektörün önde gelen kuruluşlarıyla paylaştı önerileri dinledi, gelen bilgiler değerlendirilerek tasarıya son şekli verilecek. Pakette yer alan çok uluslu şirketlere asgari kurumlar vergisi, doğrudan vergilerin payını artırmak için yerel asgari kurumlar vergisi ve asgari gelir vergisi gibi uygulamalar konusundaki detaylar reel sektör temsilcilerine anlatıldı. Kiralardan stopaj alınması söz konusu değil. Yurt dışı çıkış harcı taslaktan çıkarılabilir. Yeni vergiler arasında mimar, avukat, doktor gibi mesleklere peşin vergi uygulaması da var. 

Ekonomide beyaz sayfa açıldı. Terörün finansmanı, kara para aklama ve uyuşturucu ile mücadelede elde ettiğimiz büyük başarı sonucu Türkiye "Gri liste"den çıktı... Bakan Şimşek, karar öncesi yaptığı açıklamada “BAŞARDIK” diyerek mutlu haberi önceden verdi. 3 yıl önce rezervlerdeki gerileme karşısında ülkede belki döviz gelsin de nereden gelirse gelsin anlayışı hâkimdi. Ancak bugün Merkez Bankasının rezervleri 150 milyar dolara dayanarak tarihî rekor düzeye ulaştı.

Açılan üniversite sayısı 200’ü aştı. Mezun olanların sayısı hızla artıyor, ama istihdam edilenlerin sayısında büyük azalma var. Ülke genelindeki tüm işsizlerin yaklaşık üçte birini üniversite diplomalılar oluşturuyor. Anaokulundan liseyi bitirinceye kadar bir çocuğun maliyeti 500 bin lirayı buluyor. Üniversite eğitimi ise yıllık ortalama 150 bin lira… Özetle bir çocuğun tahsili 1 milyon 100 bin liraya mal oluyor. 10 milyon üniversiteli işsiz Türk ekonomisinde 10 trilyon liralık kayıp yaşatıyor demektir...

Bütçe, iktidarın nerelere para harcayacağını, bu harcamalar için nerelerden para bulacağını gösteren bir belgedir. Bütçenin ana gelir kaynağı toplanan vergilerdir. Ekonominin ne kadar güçlü olduğu vergi gelirlerinin artışından bellidir. Merkezî yönetim bütçesi mayıs ayında 219,4 milyar TL fazla verdi. Yılın ilk beş aylık döneminde ise bütçe açığı 472 milyar TL oldu. Mayıs ayında bütçe giderleri 787,7 milyar TL, bütçe gelirleri 1 trilyon 7,1 milyar TL... Faiz dışı denge 330,1 milyar TL'lik fazla verdi.

Türkiye’de 2024 yılı itibarıyla sanayi, inşaat ve ticaret hizmet sektörlerinde ücretle çalışanların sayısı 15 milyon. Bunların yarısının, yani 7,5 milyon kişinin, asgari ücretle çalıştığı tahmin ediliyor. Asgari ücret artırıldığı zaman bütün ücretler de buna göre artıyor.

9 Haziran 2023’te Merkez Bankası'nın net rezervleri eksi 5,7 milyar dolarla tarihî düşük seviyeye gerilemişti. Brüt rezervler 99,8 milyar dolar olmuştu. Swap hariç net rezervler eksi 60 milyar dolara ulaşmıştı. Yerli yatırımcıların (vatandaş-şirket) döviz hesapları toplamı 174 milyar dolar olmuş Kur Korumalı Mevduatlar 2 trilyon 576 milyar liraya tırmanmıştı. Bugün itibarıyla brüt rezervler 146 milyar 152 milyon dolar, net rezervler 47,5 milyar dolar. Swap hariç net rezervler arttı 5,9 milyar dolar oldu.

Son 1 yılda ekonomi göz kamaştırdı. 28 Mayıs sonrası hayata geçirilen “Ortodoks politika” ile destan yazıldı.

Merkez Bankası son 1 yıl içinde sürekli piyasadan döviz alıyor, brüt rezervler 144, net rezervler 45 milyar dolarla rekor düzeye ulaştı. Ama döviz alırken karşılığında TL veriliyor. Yani para basılıyor. Dolayısıyla piyasadaki likidite sürekli artıyor. Depo ihaleleriyle bunların bir kısmını geri çekiyor, ama çok büyük bölüm hâlâ dolaşımda. Net rezervler son 2 ayda 70 milyar dolar arttı. Sadece bunun için 2,24 trilyon lira verildi. Oysa Başkan Karahan, piyasadan ilave 550 milyar lira ile toplam 1,5 trilyon lira likidite çektiklerini mevcut fazlanın geçici olduğunu söylüyor. Ama piyasa para kaynıyor. Hazine ve Maliye Bakanı Şimşek, "rezervlerimiz ve finansal istikrarımız güçleniyor, swap hariç net rezervimiz son 5 yıldan sonra ilk defa pozitife döndü. Ülkemizin dış şoklara karşı dayanıklılığı daha da arttı" diyor. Her şey tamam fakat burada bir yanlış var! Enflasyonla mücadele edilirken, onu besleyen para bolluğundan vazgeçilmiyor... 

Enflasyon veya parasal genişleme, fiyatların sürekli artış göstermesidir. En kötü gelişme vatandaşın bu sürece alışmasıdır. Ülkede günde toplam 10 ekmek üretildiğini ve piyasadaki para miktarının 100 lira olduğunu ve sadece ekmeğe büyük talep olduğunu düşünürseniz, ekmeğin fiyatı 100/10=10 liradan satılır. Ama para miktarı 150 liraya çıkarılsa bu defa 150/10=Ekmeğin fiyatı 15 lira olur. Ekmeğin fiyatını düşürmenin en kısa yolu, üretimi 10’dan 20’ye çıkarmaktır. Bu defa 100/20=Ekmek 5 liraya düşer. Veya para miktarını 100 liradan 80 liraya indirirsiniz, o zaman da bir ekmek 80/10=8 liraya düşer...

2023 yılı Ocak-Nisan döneminde 43,5 milyar dolar olan cari açık, 30,2 milyar dolara geriledi. İlk 4 ayda ihracat yüzde 2,7 arttı, ithalat yüzde 9 azaldı. İhracatın ithalatı karşılama oranı 2023 Ocak-Nisan'da yüzde 64,9 iken, 2024 yılının aynı döneminde yüzde 73,3'e yükseldi. İhracatta, nisan ayında imalat sanayinin payı yüzde 94,6 oldu. Enerji ürünleri ve parasal olmayan altın hariç dış ticaret açığı nisan ayında 5 milyar 62 milyon dolar olarak gerçekleşti. Hazine Bakanı Şimşek "mayısta cari açıkta tekrar düşüş bekliyoruz. İkinci çeyrek itibarıyla cari açığın millî gelire oranının yaklaşık yüzde 2,5 gerçekleşmesini öngörüyoruz" dedi.

Ekonomi politikalarının başarısı büyüme rakamlarıyla kendini gösterir. Türkiye’nin ekonomik ilerleyişinde iç tüketimin rolü çok büyük. Tüketici güven endeksi, halkın alım gücündeki artışı ve piyasaya olan inancını yansıtarak 80,51 düzeyi ile çok olumlu bir tablo çiziyor. Hane halkı harcamalarında görülen artış, genel büyümeye önemli katkıda bulunuyor. İş dünyasının da güveni 105,4 seviyesi ile tam. İhracat rakamlarındaki istikrarlı artış Türkiye’nin dış pazarlardaki rekabet gücünün arttığının açık göstergesi. Bu durum, dış ticaret açığının kapanmasına ve ülkenin döviz rezervlerinin artmasına imkân tanıyor. Türkiye İstatistik Kurumu 2024 yılının ilk çeyreğini kapsayan Ocak-Mart dönemine büyüme rakamlarını 31 Mayıs Cuma günü açıklayacak Tahminler Türkiye ekonomisinin ilk üç ayda yüzde 5’in üzerinde büyüdüğü yönünde. Gayrisafi Yurtiçi Hasıla 1 trilyon doları aşıp, kişi başı millî gelir 13 bin 100 dolara ulaşacak... 

Merkez Bankası politika faizini yüzde 50'de sabit tuttu. Ancak döviz alırken verdiği Türk lirası likiditeyi arttırdı, bunun sonucu piyasa faizleri belirlenen %47’nin altına düştü. Bu gelişme Merkez Bankasını rahatsız etti. TL’nin cazibesini arttırmak için ilk adım atıldı. Kısa vadeli TL mevduat için zorunlu karşılık oranı yüzde 8'den yüzde 12'ye, uzun vadeli mevduat için ise sıfırdan yüzde 8'e çıkarıldı. Kısa vadeli Kur Korumalı Mevduatta zorunlu karşılık oranı yüzde 25'ten yüzde 33'e, uzun vadelide ise yüzde 10'dan yüzde 22'ye yükseldi. Bu artışla likidite daralacak, Kur Korumalı Mevduattan çıkış hızlanacak, döviz kredilerindeki artış sınırlanacak. Nitekim KKM hesapları 1 haftada 20,4 milyar lira azaldı, 2,18 trilyon liraya düştü. 

Emtia piyasasında dengeler bozuldu. ABD Başkanı Biden’ın yerli üretimi desteklemek amacıyla, Çin’den ithal edilen çelik ve alüminyum, yarı iletkenler, elektrikli araçlar, bataryalar, kritik mineraller ve güneş pilleri gibi ürünlere yönelik gümrük vergilerini 3 kat arttırma kararı piyasada arz endişelerini alevlendirdi.