Kazakistan'da sokaklar karıştı: Karanlık el devrede

Yapılan gaz zammına tepkiler, sistem karşıtı isyana dönüştü. Zam geri alındı, fiyat eskisinin de altına indirildi ve karanlık eller olayları kışkırttı. 8 polis hayatını kaybetti, 317 kişi yaralandı.

Osman SAĞIRLI

Kazakistan’da hükûmetin sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) fiyatlarına zam yapması ülkeyi karıştırdı. 60 tenge olan gazın fiyatının 120 tengeye çıkarılmasının ardından eski başkent Almatı ile başşehir Nur Sultan'da halk, sokağa döküldü. Güvenlik güçlerinin müdahalesine rağmen olaylar büyüdü ve protestolar Aktau, Aktöbe, Atırau, Oral, Kökşetav, Karagandı, Şımkent, Janaözen, Beyneu'ya da sıçradı. İki gündür devam eden gösterilerin ardından hükûmet olayların başlamasına sebep olduğu iddia edilen doğalgaz fiyatını 50 tengeye (0,11 dolar) indirdi. Buna rağmen protestolar devam etti. Barışçıl olarak başlayan protestolar şiddet eylemine dönüştü. Birçok yerde polis ve askerî araçlar devrilerek ateşe verildi.

SİLAH GASP EDİP KULLANDILAR

İktidardaki Nur Otan Partisinin genel merkezi, başsavcılık, valilik ve belediye binalarını basan göstericiler, ortalığı savaş alanına çevirdi. Alevlerin yükseldiği şehirlerden sadece Almatı’da 300’den fazla dükkân, restoran ve kafe yağmalandı. İşyerlerinin sahipleri ile yağmacılar arasında çatışmalar yaşandı. Göstericiler, polis karakolları ve güvenlik güçlerinden ele geçirdikleri ağır silahları kullandı. Bir ara eylemcilerin eline geçen Almatı Havalimanı tekrar geri alındı.

ÜLKEDE OHAL İLAN EDİLDİ

Cumhurbaşkanı'nın Almatı'daki konutu da saldırıya uğradı. Olaylarda 8 polis hayatını kaybetti, 317 kişi yaralandı. Şiddet eylemlerinin sona ermemesi üzerine Başbakan Askar Mamin liderliğindeki hükûmet istifa etti. Cumhurbaşkanı Cömert Tokayev de Başbakan Yardımcısı Alihan Smailov'u geçici Başbakan olarak atadı. Ülkenin tamamında OHAL ilan edildi; başkent Nur Sultan ve Almatı şehri ile Mangistau eyaletlerinde saat 23.00'ten 07.00'ye kadar sokağa çıkma yasağı kararı alındı.

RUSYA’DAN DESTEK İSTENECEK

Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, “Bugünden (dün) itibaren Güvenlik Konseyi Başkanı olarak mümkün olduğunca sert müdahale etmeye niyetliyim” uyarısı yaptı. Ardından da Rusya'nın başında olduğu Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütünden (CSTO) destek isteyeceğini açıkladı. Böylece Rusya, Belarus, Ermenistan, Suriye ve Kırım gibi resmen Kazakistan'a da adım atmış olacak.

DIŞİŞLERİ: TEMENNİMİZ HUZUR

Öte yandan Ankara, olaylarla ilgili açıklama yaptı. Dışişleri Bakanlığı "Dost Kazakistan’ın istikrarına önem atfediyoruz. Temennimiz, kardeş Kazak halkının barışı ve huzurudur” ifadesini kullandı. ABD’den de itidal çağrısı geldi. Beyaz Saray Sözcüsü Jen Psaki, Rusya'nın protestoların ardında ABD'nin olduğuna ilişkin iddialarını reddetti.
Bu arada Türk Hava Yolları (THY), Kazakistan’da yaşanan olaylar nedeniyle İstanbul-Nur Sultan tarifeli seferlerini karşılıklı iptal etti.

HALK AYAKLANMASI MI HALKIN AYAKLANDIRILMASI MI?

Kazakistan'da öfkeli kalabalığın eylemleri ülkenin kurucu lideri Nursultan Nazarbayev’e yöneldi. Sokaklarda sistemin değişmesi, oligarkların hâkimiyetinin son bulması talepleri üzerine kameralar karşısına geçen Cumhurbaşkanı Tokayev, Kazakistan Güvenlik Konseyinin şimdiye kadarki başkanı olan ve ömür boyu başkanlık etme yetkisi alan Nazarbayev'in yerine Ulusal Güvenlik Konseyi başkanlığını kendisinin yapacağını açıkladı.

Kazakistan'da yaşanan gelişmeleri komplo teorilerine bağlamak şimdilik mümkün değil. Ancak eğer bir komplodan bahsedilecekse çok çeşitli argümanlar sıralanabilir. Örneğin Rusya; Rusça’nın devlet dili olmaktan çıkarılması, Latin alfabesine geçiş ve Türk Birliği gibi gelişmelerin Rusya’yı rahatsız ettiği, dolayısıyla Rusya’nın sokak hareketlerinin arkasında olduğu fikri bazı çevrelerce seslendiriliyor.

Kazakistan'da Rusya'nın 7.000'den fazla Rus-Kazak ortak müessesesi faaliyet gösteriyor. Dolayısıyla buradaki gösterilerde Rusya’nın parmağından çok sopasını aramak gerekir. Zira doğabilecek her türlü sonuç Rusya’nın aleyhine şekillenecektir.

Ya da Avrupa ve Batı; Kuşak yol projesi tam da Kazakistan’ın ortasından geçiyor. Dolayısıyla buradaki olaylarda Rusya-Çin hesaplaşmasından çok ABD-Çin hesaplaşması olması gerekir. Zira bu proje özellikle batıdaki ticari pazarını Çin’e kaptırma tehdidi altındaki ABD’yi rahatsız etmekte.

Kazakistan'da yapılan gösterilerin başlangıcında dış dünya ile alakası olmadığı açık. Bundan sonra dış dünyanın etkisi nasıl olur orası muamma. Zaten dış dünya, Batı ve Doğu Nazarbayev yönetiminden son derece memnun. Rus, Çin ve Batı basını bunun en somut örneği.

Ama en azından şimdilik yansıyan görüntü şu; üç gündür sokaklardaki protesto eylemlerinde muhalefet lideri yok, parti yok, örgüt yok, medya yok. Sadece gençler ve halk var.

Bölgenin en önemli petrol ve gaz rezervi olan ülkesi Kazakistan’da halk şimdilik ülkede çıkan petrol ve doğalgazın kendileri için bir nimet olmadığını aksine külfet olduğunu düşünüyor. En azından sokaklarda seslendirilen bu.

Bunun yanında altın, bakır, tarım gibi çok büyük kaynakları olan bir ülke. Ama gelinen noktada halkın ciddi ekonomik, demokratik, insan hakları gibi konularda problemleri var.

Üstelik bu kadim toprakların ve bürokrasinin bir tarafını Çin, bir tarafını da Rusya sömürmeye çalışıyor. Batı ise nerede durduğunu şimdilik belli etmiyor.