İşte 11 ilde yıkıma yol açan depremlerin Türkiye ekonomisine etkisi
Ekonomi Haberleri / Türkiye Gazetesi, Anadolu Ajansı
Türkiye, 6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş’ta meydana gelen depremlerle sarsıldı. ‘Asrın felaketi’ olarak nitelenen depremlerde 50 binden fazla insanımız hayatını kaybederken, binlerce konut kullanılamaz hale geldi. Deprem birinci yılına girerken, olayın Türkiye ekonomisi üzerindeki etkisi hâlâ hissediliyor.
2023 yılında Kahramanmaraş'ın Pazarcık ve Elbistan ilçelerinde meydana gelen ve Türkiye’de büyük yıkıma neden olan 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki iki depremin üzerinden bir yıl geçti. Bölge toparlanmaya çalışırken, depremin oluşturduğu insani, sosyal, kültürel ve ekonomik tahribat giderilmeye çalışıyor.
50 BİNDEN FAZLA İNSANIMIZ HAYATINI KAYBETTİ
Deprem, on bir ili etkiledi ve 50.000'den fazla insanın hayatını kaybetmesine, 680 bini konut, 170 bini iş yeri olmak üzere toplam 850 bin bağımsız bölümün de ağır hasar almasına neden oldu. Ulaşım, enerji, iletişim, tarım ve sanayi sektörlerinde büyük hasarlara yol açtı.
Deprem bölgesi, Türkiye'nin GSYH'nin yüzde 10'unu, istihdamın yüzde 13'ünü, tarımsal üretimin yüzde 15'ini oluşturuyordu ve enerji güvenliği açısından kritik bir kapasiteye sahipti.
Yaşanan yıkım nedeniyle ekonomide toparlanması zor kayıplar meydana geldi. En büyük darbelerden birini ise bölgedeki tarım sektörü aldı. Depremin tarımda oluşturduğu zarar 24,2 milyar lirayı buldu.
DEPREMİN EKONOMİYE MALİYETİ 100 MİLYAR DOLARI AŞIYOR
Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV) tarafından yapılan kapsamlı bir araştırma, depremden etkilenen 11 ilde yeniden kalkınma maliyetinin 5 yıllık bir dönemde yaklaşık 150 milyar dolara ulaşacağını gösteriyor. Milli gelirden yüzde 9,8 pay alan bölge, 14 milyonluk bir nüfusa ev sahipliği yapıyor.
Söz konusu araştırmaya göre, en büyük maliyet kalemini yüzde 60 pay ile inşaat oluşturuyor ve bunun yarısının da kamu kaynaklarıyla finanse edilmesi öngörülüyor. İnşaatı yüzde 24 ile mal kayıpları (taşıt, demirbaş, stok ve tüketim malları) ve yüzde 10 ile hane halkı destekleri takip ediyor.
Deprem kaynaklı bu harcamaların, ilk yıllarda milli gelirin yüzde 2,5 ile yüzde 3,5 bandında seyredeceği ve toplamda yüzde 8 civarında bir ek finansman ihtiyacı oluşturacağı belirtiliyor.
Dünya Bankası (WB), depremin oluşturduğu doğrudan maddi hasarın 34,2 milyar dolar olduğunu açıkladı. Yeniden imar ve enkaz kaldırma maliyetleri de eklenince bu miktarın iki katına yükseleceği tahmin ediliyor. Dünya Bankası, depremden 3 gün sonra Türkiye için enkaz kaldırma çalışmaları ve yardımlar için ilk etapta 1 milyar 780 milyon dolarlık bir yardım paketi duyurmuştu.
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın (UNDP) 27 Şubat tarihindeki değerlendirmesinde, deprem sonucu fiziksel hasarın 34,2 milyar dolar olduğu belirtildi. UNDP’ye göre toparlanma sürecindeki maliyetlerde bu rakam iki veya üçe katlanabilir. Hükümet öncülüğünde yapılacak uzun dönemli bir ihtiyaç analizi neticesinde ise tutarın 100 milyar doları aşacağı öngörülüyor.
Konuyla ilgili resmî açıklama Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’dan geldi. Erdoğan, Haziran ayında yaptığı bir konuşmada depremin ekonomiye maliyetini 104 milyar dolar olarak açıkladı.
“YANIMIZDA OLAN HERKESİ ŞÜKRANLA HATIRLAYACAĞIZ”
Konuşmasında Erdoğan, “6 Şubat 2023 Kahramanmaraş merkezli iki büyük depremle sarsıldık. Asrın felaketi olarak nitelenen bu depremlerde elli binden fazla canımızı toprağa verdik.
Depremin vurduğu on bir ilimizde 872 bin bağımsız bölümün olduğu 311 bin bina kullanılamaz hale geldi. İş yerleri, tarım alanları, ticarethaneler, fabrikalar zarar gördü. 14 milyon insanımız depremin olumsuz etkilerini bizzat yaşadı.
İlk günden itibaren devletimizin tüm imkanlarını harekete geçirdik. Milletimiz de deprem bölgesindeki kardeşleri için adeta seferber oldu. Belediyelerimizin ve sivil toplum kuruluşlarımızın olağanüstü çabalarını her zaman yanımızda hissettik.
Dünyanın dört bir yanından deprem bölgesine koşan dost ve kardeş ülkelerin yardımlarını asla unutamayız. Bu zor günümüzde yanımızda olan herkesi şükranla hatırlayacağız” dedi.
YENİ VERGİLER YÜRÜRLÜĞE GİRDİ
Tüm bu maliyet tahminleri, hâlihazırdaki yüksek dış ticaret açığı, enflasyon, cari açık ve gelir adaletsizliği ortamında devletin omzuna yüklenen büyük bir yükü gösteriyor. Bütçe açığının ve iç borçlanmanın artması ile yeni vergiler bu kapsamda değerlendiriliyor.
Nitekim devlet, depremin ardından tek seferlik iki katı motorlu taşıtlar vergisi (MTV) alınması ve kuruluşlara deprem vergisi kesintisi uygulanması gibi bir dizi adım atıldı.
TÜRKİYE HER ŞEYE RAĞMEN BÜYÜDÜ
Kuruluşlar, bahsi geçen yük nedeniyle büyüme performansında kayıp yaşanmasını bekliyordu ancak bu gerçekleşmedi. Türkiye ekonomisi 2023 yılında küresel resesyon endişeleri ve depremin oluşturduğu yıkıma rağmen ilk çeyrekte yüzde 4, ikinci çeyrekte yüzde 3,8 ve üçüncü çeyrekte yüzde 5,9 büyüdü. OECD’ye göre 2023’teki toplam büyüme yüzde 4,5 oldu.
Türkiye’nin ihracatı ise 2023’ün Ocak ayında 19,4 milyar dolar olurken, felaketin etkisiyle Şubat ayında 18,6 milyar dolara geriledi. Ancak ihracat daha sonra devamlı olarak arttı ve yılı 255,8 milyar dolarlık rekorla kapattı.
Öte yandan, Ticaret Bakanı Ömer Bolat’ın açıkladığı dış ticaret verilerine göre depremin ihracata maliyeti 6 milyar dolar oldu.
DEPREMZEDELERE MİLYARLACA LİRALIK YARDIM YAPILDI
Asrın felaketinin üzerinden bir yıl geçerken, bölgede yapılan çalışmalar ise hız kesmiyor. Bu süreçte depremzede vatandaşlar, kısa sürede inşa edilen 332 çadır kent ile 209 konteyner kente yerleştirildi.
Konteynerlerin yanı sıra kira yardımı, faizsiz kredi ve finansal destek gibi bir dizi adım atıldı. Depremden etkilenen 350 bin aileye 14,5 milyar lira kira yardımı yapıldı, firmalar ve vatandaşlara faizsiz kredi çekme imkânı tanındı, yakınları hayatını kaybeden vatandaşlara 100 bin lira tazminat verildi, zarar gören her aileye 10 bin lira, taşınanlara ise 15 lira ödendi.
Bahsi geçen desteklerle, depremzedelere ödenen toplam nakdi yardım tutarı 105,5 milyar liraya ulaştı. 2023 bütçesinden, Temmuz'da açıklanan 762 milyar liralık ek bütçe ile birlikte yaklaşık 950 milyar lira deprem bölgesine ayrıldı. 2024 bütçesinde ise bu rakam artarak 1,02 trilyon liraya ulaştı.
2024 SONUNA KADAR 200 BİN KONUT TESLİM EDİLECEK
Depremin ardından devlet, tüm imkânlarını bölgeyi yeniden inşa etmek için seferber etti. Bu kapsamda şu ana kadar binlerce konut depremzedelere teslim edilirken, 2024’ün ilk 2 ayında 75 bin 364 konutun da tamamlanacağı öğrenildi. 2024 sonuna kadar ise 200 bin konutun depremzedelere verilmesinin planlandığı belirtildi.
Öte yandan, Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın ilk etabını teslim ettiği konut ve köy evlerinin yaklaşık 46 binini Şubat ayı sonuna kadar teslim edileceklerini açıkladı.
ASRIN FELAKETİNİN ÜZERİNDEN BİR YIL GEÇTİ
Verilerin de ortaya koyduğu üzere, deprem bölgesi, en az 2023’te olduğu kadar 2024’te de Türkiye’nin en önemli gündem maddeleri arasında yer alacak. Bölgede inşaat çalışmaları hızla devam ederken, en büyük sorunlardan biri işçi sayısındaki yetersizlik. Enkaz kaldırma çalışmaları hız kesmeden devam ederken, bir yandan da depremzedelerin yerleştirileceği yeni binalar yapılıyor.
Öte yandan felaket, İstanbul başta olmak üzere Türkiye’nin farklı illerinde de deprem riskini bir kez daha gözler önüne serdi. İstanbul’da beklenen depremin çok büyük bir yıkım oluşturabileceği belirtilirken, yaklaşan yerel seçimlerde en önemli konulardan birini kentsel dönüşüm oluşturuyor.
'da Takip Edin!
