Acının yıl dönümü... BUGÜN HÂLÂ 6 ŞUBAT 2023, SAAT HÂLÂ 04.17!

Bugün vicdanların ve akılların 6 Şubat 2023’ün takvim yaprağında; saatlerin ise 04.17’de kaldığı gün! Bugün büyük felaketin, 11 ili etkileyen ama tüm Türkiye’yi yıkan depremlerin yıl dönümü... 53 bini aşkın canımızı kaybettiğimiz, şehirlerimizin enkaza döndüğü gün. Ama bugün en çok hafızaları taze tutmak ve geç olmadan önlem almak için tekrar tekrar hatırlamanın yıl dönümü.

Tarih 6 Şubat 2023... Saat 04.17...

Türkiye için günün ilk ışıkları henüz doğmak üzereyken büyük felaket yerin derinliklerinden geldi. Milyonların telefonunu acı acı çaldıran o haber...

İlk belirlemelere göre merkez üssü Kahramanmaraş olan bir deprem yaşandı. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) ve Kandilli Rasathanesi’nin resmi verileri açıklayana kadar geçen birkaç dakikalık sürede tüm Türkiye’nin çok büyük olduğuna kanaat getirdiği deprem, 1 yıl önce tam da bugün bir kara bulut gibi çöktü üzerlerimize.

1 yıl önce bugün Türkiye gözyaşlarıyla uyandı.
1 yıl önce bugün Kahramanmaraş, Hatay, Gaziantep, Adıyaman, Malatya, Kilis, Şanlıurfa, Adana, Osmaniye, Diyarbakır ve Elazığ yıkıldı.
1 yıl önce bugün yüz binlerce insan saniyeler içinde enkaz altında kaldı.
1 yıl önce bugün, milyonlarca aile parçalandı.
1 yıl önce bugün insanlar evsiz kaldı.
1 yıl önce bugün Türkiye’nin kalbinde tamiri mümkün olmayan bir yara açıldı.

Depremin üstünden 1 yıl geçti de acılar hâlâ dün gibi taze. Adıyaman’ın simgelerinden Saat Kulesi’nin saati milyonların kalbi gibi 04.17’de durmuş durumda. Türkiye’nin vicdanına her gün o büyük felaketi hatırlatıyor...

Öte yandan İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya’nın son açıklamasıyla öğrenmiş olduk ki 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki 6 Şubat depremlerinde 53 bin 537 canımız hayatını kaybetti, 107 bin 213 canımız ise yaralandı. 38 bin 901 binanın yıkımına sebep olan depremde sayısı belirlenemeyen belki de binlerce hayvan öldü ve binlercesi sahipsiz kaldı.

Depremin büyüklüğü, depremin hemen ardından yapılan saha araştırmalarında çok daha net bir şekilde görülmüş oldu. Yeryüzünün ne kadar kaydığı fotoğraflarla da ortaya konuldu.

AFAD’ın deprem sonrası hazırladığı ilk rapor, depremdeki yapısal hasarlara yönelik önemli ipuçları taşıyordu. Depremde binlerce binanın yıkılmasına ve bu nedenle on binlerce insanın hayatını kaybetmesine sebep olan hasarlar madde madde sıralandı. İşte örnekleriyle hasarlar:

ZEMİN KAYNAKLI HASARLAR

Yumuşak zeminler, geniş yarıklara sebep oldu.

YUMUŞAK KAT KAYNAKLI HASARLAR

Yapıların giriş katlarında giriş kat kolon boylarının sonraki kat kolon boylarına göre daha fazla olması nedeniyle karşılaşılan bir durum olarak biliniyor.

YAPI ELEMANI HASARLARI

Birçok bina; kolon, perde, kiriş gibi yapı elemanlarının güçsüz yapılması nedeniyle çöktü.

BETON HASARLARI

Yapılan incelemelerde, kusurlu beton ve dere kenarından ya da denizden doğrudan alınıp kullanılan düz yüzeyli çakılların kullanıldığı, betonun sulanmadığı için yandığı, gevrek kırılmaların çokça yaşandığı tespit edildi.

DOLGU DUVAR HASARLARI

Taşıyıcı sisteme ankrajı tam olarak yapılmamış dolgu duvarlarda, köşe birleşim yerlerinde ve çıkma kirişler üzerine oturmuş olan duvarlarda ciddi hasarlar tespit edildi.

DONATI KUSURLARINDAN KAYNAKLANAN HASARLAR

Hasarlı yapılarda yapılan incelemeler sırasında, birçok yapıda düz donatı kullanıldığı, sargı donatı sayılarının az olduğu, donatı uçlarının konstrüktif gerekliliklere uyulmadan kıvrıldığı ya da hiç kıvrılmadığı, kolon kiriş birleşim bölgelerinin zayıf kaldığı, kimi donatıların paslandığı gözlemlendi.

KIRSAL YAPI HASARLARI

Taşıyıcı duvarları taş, kerpiç ve biriket gibi malzemelerden oluşan yığma ve kargir yapılarda görünen hasarın en büyük nedeni; zemin oturmaları ile birlikte taşıyıcı olan duvarlarda kullanılan materyaleler arasındaki düşük aderans ve duvarların birleşim yerlerinde gerekli tedbirlerin alınmamasından kaynaklandı.

ULUSLARARASI VERİLER NE SÖYLÜYOR?

AFAD, 6 Şubat'ta gerçekleşen iki depremin büyüklüklerini 7.7 ve 7.6, derinliklerini ise 8,6 ve 7 km olarak açıkladı. Peki uluslararası veriler bize deprem hakkında neler söylüyor?

ABD Jeoloji Ajansı (USGS) verilerine göre ise 6 Şubat’ta ilk depremin gerçekleştiği 04.17’den itibaren 11 saat içinde en küçüğü 5.7 olmak üzere yedi farklı büyük ve orta-büyük deprem gerçekleşti. Bu nedenle 6 Şubat depremleri için ilk günden itibaren bölgede büyük bir deprem zincirinden bahsetmek yanlış olmayacaktır.

TÜM ÜLKE EL ELE, DAYANIŞMA İÇİN

Bölgede büyük bir deprem zincirinden bahsetmişken bir yandan da ilmek ilmek örülen dayanışma zincirinden de bahsetmek lazım. Gerek yurt içinden gerek yurt dışından binlerce insan deprem bölgesine akın etti. Kimi gönüllü olarak arama-kurtarma çalışmalarına katıldı; kimi evleri yıkıldığı için çadırlarda kalmak zorunda kalan insanların olduğu alanlarda elinden ne geliyorsa yaptı.

Bölgeye gelemeyenler ise bulundukları her alanda adeta seferberlik ilan etti. Türkiye’nin her ilinden deprem bölgesine yardımlar yağdı.
Bu yardımlar, ülke sınırlarını da aştı. Hem yurt dışında yaşayan Türklerden hem de uluslararası arenadan pek çok yardım gönderildi. Yapı mühendisleri, askerler, tıbbi uzmanlar, arama kurtarma köpekleri ve bağışlar...

İşte Türkiye’ye yardım eli uzatan bazı ülkeler:

• Avrupa Birliği
• Amerika Birleşik Devletleri
• Rusya
• Yunanistan
• Almanya
• Fransa
• Güney Kore
• Pakistan
• İngiltere
• Hindistan
• İsviçre
• Çekya
• Japonya
• Lübnan
• Avusturya
• İspanya
• Polonya
• Romanya
• Hırvatistan
• Sırbistan
• Karadağ
• Moldova
• Ürdün
• Meksika
• Mısır
• İtalya
• Yeni Zelanda
• Çin
• Avustralya

DÜNYA BASINI NASIL GÖRDÜ?

Uluslararası arena, Türkiye için seferber olmuşken uluslararası basın kuruluşları da depremin ilk gününden itibaren Türkiye’yi mercek altına aldı. Türkiye muhabirlerini hızla deprem bölgesine yönlendirdi, ilerleyen süreçlerde merkezlerinden ekstra muhabirler de göndererek deprem bölgesine özel haberler hazırladılar. Dünya basını, depremi duyururken öncelikli olarak büyüklüğüne ve can kaybı sayısına odaklandı.

Bazı örnekler:

Reuters: Büyük deprem Türkiye ve Suriye'yi vurdu: Çok sayıda ölü, birçok kişi enkaz altında

The Wall Street Journal: Türkiye ve Suriye'yi vuran güçlü depremde 500'den fazla kişi öldü

The New York Times: Güçlü deprem Türkiye ve Suriye'de yüzlerce can aldı

ÇADIRKENTLERDE HAYAT

Deprem bölgesinde yıkılan sadece binalar değildi elbette. Enkazların gerisinde devam edilmesi gereken bir hayat kaldı fakat depremin yaraları halen sarılmaya çalışılıyor.

Deprem sonrası bölgede en önemli sorun barınmaydı. Hükümet deprem bölgesi için çalışmalarına başlamış olsa da depremin zarar verdiği altyapı; çadır ve konteynerlerde kalan vatandaşların hayatlarını zorlaştırmaya devam ediyor.

KONTEYNERLARDA EĞİTİM

Bir diğer önemli sorun ise eğitim. Birçok okulun enkaza dönmesi nedeniyle eğitim-öğretim, konteynerlerde devam etmek zorunda kaldı.
Milli Eğitim Bakanlığı’nın son verilerine göre, depremlerden 11 ilde, yaklaşık 3 milyon 920 bin öğrenci ile 220 bin öğretmen etkilendi.

Öte yandan bakanlık, 2023 Mart sözleşmeli öğretmenlik ataması sürecinde 21 bin 569'u deprem bölgesinde bulunan 10 ile olmak üzere toplam 44 bin 573 öğretmenin atamasını yaptı.

Öğrencilerin istedikleri illere nakilleri gerçekleştirildi, İlköğretim ve Ortaöğretim Kurumları Bursluluk Sınavı için ayrılan 70 bin burs kontenjanı, bu yıl deprem bölgesi için 100 bine çıkarıldı.

Liseye Geçiş Sistemi (LGS) sürecinde tercih döneminde, merkezî sınavla öğrenci alan okullara yerleştirme tercihi yapmış deprem nedeniyle olağanüstü hal ilan edilen illerde kayıtlı olan öğrenciler için her 30 kontenjana 2 öğrenci olacak şekilde ek kontenjan verildi.

ASBEST TEHLİKESİ, KANSER RİSKİ

Birçok sorunun birbirine bağlı olduğu deprem bölgesinde sağlık ise en yakıcı ve güncelliğini koruyan sorunlardan... Çöken altyapı sistemleri nedeniyle temiz suya ulaşımın zorlandığı deprem bölgesinde salgın hastalık riskleri oluşmuştu.

Devam eden risk ise enkazların molozlarında gizli. Uzmanlar, arama-kurtarma çalışmaları sonrası kaldırılan enkaz molozlarının çadır/konteynerların yakınlarına ya da dere kenarlarına dökülmesine karşı uyarılarda bulunuyor. Nedeni ise asbest tehlikesi... Kasım 2023’te yapılan araştırmalarda, Kahramanmaraş’tan alınan 21 örneğin 8'inde asbest tespit edildi. Bu risk elbette Kahramanmaraş ile sınırlı kalmış değil. Asbestin neden olabileceği en büyük tehlike ise kanser vakaları olarak biliniyor.

DÜNYA DEPREME KARŞI NASIL ÖNLEM ALIYOR?

Depremden geriye acıyla birlikte birçok sorun kalsa da geçen 1 yıl içerisinde en çok konuşulan konu ise her zaman deprem önlemleri ve uzmanların art arda gelen alarm seviyesindeki uyarıları oldu.

6 Şubat depremleri nedeniyle deprem bölgesinin olası deprem riskleri mercek altına alınırken; gözler 1999’daki büyük depremi yaşayan İstanbul’a çevrildi. Öyle ki yerel seçim öncesi siyasi partilerin İstanbul adaylarının vaatlerde birleştiği nokta İstanbul depremi oldu.

Nüfus nedeniyle büyük tehlike olarak görülen İstanbul için deprem uzmanları sık sık önlem çağrısında bulundu. Bu çağrılarda yapısal sorunlara işaret edilirken dünya genelinde depreme karşı alınan önlemler örnek olarak gösterildi. Peki dünya depreme karşı nasıl önlem alıyor? Şili, Yeni Zelanda ve Japonya örnekleri...

ŞİLİ

Şili, doğal afetlere hazırlık olması, hemen cevaplanması ve etkilerinin hafifletilmesi için 2014 yılında Ulusal Afet Risk Yönetimi Politikası'nı kabul etti. Tehlike ve risk haritaları vatandaşlar ile paylaşılırken, alternatifleri ile tahliye planı afet türüne göre önceden belirlenip yine önceden vatandaşlar ile paylaşılıyor.

Deprem ile mücadele konusunda pek çok ülkeye örnek teşkil eden Şili’nin başarısının sırrı ise sıkı imar kanunlarından geçiyor.
Şili’nin başarısının en önemli unsurlarından biri de toplumdaki depreme hazırlık kültürü. Hazırlanan programlarla vatandaşlara tatbikatlar uygulandırılıyor, simülasyonlara sokuluyor. Bunun yanında ise hükümet, herkese afet kitleri dağıtıyor.

YENİ ZELANDA

Yeni Zelanda, Pasifik ve Avustralya plakalarının çarpışan kenarlarındaki konumu sebebiyle depreme yatkın ülkeler arasında yer alıyor.
2002 yılında Sivil Savunma Acil Durum Yönetimi Kanunu (CDEM) kabul eden Yeni Zelanda, ayrıca herhangi bir afet ya da acil durumun meydana gelmesi durumunda 4R formülünü uyguluyor:

• Risk Reduction (risk azaltma)
• Readiness (hazırlıklı olma)
• Response (cevap)
• Recovery (kurtarma ve geri kazanma)

Aynı zamanda yerel veya bölgesel olayların takibini yapmak ve ulusal öneme sahip olayları yönetmek için ‘Ulusal Kriz Merkezi’ oluşturuldu.

JAPONYA

Deprem denince akla ilk gelen ülkelerden biri de Japonya... Japonya, erken uyarı sistemleri ve JMA (Japonya Meteoroloji Ajansı) tarafından deprem gözlem ağları oluşturdu.

Japonya’da deprem skalasına göre 5 ve daha büyük sarsıntılarda, otomatik olarak sarsıntı uyarısının alındığı sismometreler sayesinde, bölgedeki vatandaşlara uyarı mesajları iletilebiliyor.