Canan Eraslan

Enflasyon dönemleri, kişilerin harcama eğilimlerini artırıyor ama diğer yandan tasarrufu da öğretiyor. Özellikle sabit gelirliler için.

Türkiye, günlerdir yeni açıklanan ve 'Yüzyılın Projesi' olarak adlandırılan konut hamlesini konuşuyor. 81 ilin tamamında sosyal konut yapılacak. İstanbul 115 bin konutla en fazla konutun yapılacağı kent olacak ve bunun 15 bini kiralık olarak ayrılacak. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum'un açıklamalarından anlıyoruz ki, çeşitli illerde yapımına başlanmış olan binlerce konut var. Bunların vadedilen 2-2,5 yıllık süreden önce bitirilip teslim edilmesi de planlanıyor.

Toptancılığın en uymadığı alanlardan biri sosyal yardımlar bana göre. Bu toptancılık, yardıma asıl ihtiyacı olanlara ayrılan kaynağın eksilmesine sebep olabiliyor.

Son günlerde sanırım en fazla tartışılan konulardan biri, ABD ile yapılan anlaşmalar ve bu anlaşmaların bugün ve yarınımıza etkileri... Yeni anlaşmaların en önemlilerinden biri de hiç şüphesiz enerji kontratı... Aşağıda hangi ülkenin doğalgaz ithalatımızdaki payını ve fiyatları göreceksiniz. Baktığımızda en pahalı kontratın ABD ile olduğu bir gerçek. Diğer taraftan Rusya'nın ağırlığı da tabii. Fakat özellikle enerjide her şey fiyat değil. Enerji bütün dünyada siyasetin en önemli araçlarından ve Türkiye bu aracı en iyi kullanan ülkelerden biri. Biliyoruz ki Türkiye'nin enerjide bir merkez olma hedefi var. Bu hedef için de 20 yılı aşkın süredir yatırım yapılıyor, anlaşmalar imzalanıyor. 

Bilirsiniz, bazı ürünlerde var yılı-yok yılı diye bir şey var. Ağaçların doğası gereği, bir anlamda kendi kendini nadasa bırakma gibi düşünülebilecek bir doğal devinim. Latince 'periyodisite' denilen doğal bir sistem bu. Fındık, turunçgil, zeytin Antep fıstığı, elma gibi ağaçlarda sık görülür. Bu sene yok yılı olan bazı ürünler bir de zirai don darbesi yiyince her şey altüst oldu. Bazı ürünler var ki yüzde 90 üretim kaybı yaşadı. Zeytin de yok yılını bu yıl yaşayan ürünlerden...

Enflasyon büyük oranda tüketici davranışlarıyla ilgili. Aslolan arz ve talep dengesi ve bu denge ekonominin de iki temel bileşeni tabii. Bu denge, 'dezenflasyon' sürecinde ekonomi yönetimlerinin kullandığı araçlarla sağlanmaya çalışılıyor; sadece yüksek faizle değil. Talebi azaltmayı amaçlayan yüksek faiz uygulaması sürerken, arzın artması için çalışmalar sürüyor, devlet teşvikleri bunun için var ama maalesef yüksek enflasyon beklentisindeki katılık sürdüğünden, tüketiciler bir gelir artışında ya da borçlanma maliyetlerinde küçük bir gerileme olduğunda harcamaya yöneliyor.

İsrail karşıtlığının ileri taşıdığı önemli markalardan biri, TROY. Ülkemizin ödeme sistemleri markası.

Geçtiğimiz günlerde sosyal medyada bir araba tamircisinde gizlice çekilen bir görüntüyü izledim. Muhtemelen çırak çekmiş. Otomobilin kaputu açık, servis uzmanı bir şeyler yapıyor. Yerde de 4-5 şişe kırmızı renkli sıvı var. Onlardan bir tanesini alıyor, bir yerlere ekliyor. Sonra o yerdeki dolu şişeler alınıyor biri tarafından, yerine boş şişeler konuyor. Oradan anlaşılıyor ki, aracın sahibine 5 şişe kullandık, bak bunlar da boşları diyecekler tabii. Baktım da, o kırmızı yağın şişe fiyatı 500 lira civarında. Tıpkı bazı tamircilerin değiştirmediği hâlde eski parçaları "İşte bu senin araçtan çıkan... İyi ki değiştirdik, yoksa Allah muhafaza..." diyerek sıfır parça parası alması gibi.

21 Aralık 2021 tarihinde başlayan Kur Korumalı Mevduat (KKM) uygulaması, doları baskılamak amacıyla geldi, görevini tamamladı ve bitti. Çok tartışıldı, çok konuşuldu ve tarihe gömüldü ama bir uğurlama da biz yapalım istedim...

Geçtiğimiz yıl arkadaşı tarafından 3 milyon lira dolandırılan bir kadının başına gelenleri anlatmıştım. Her gün yeni hikâye, her gün yeni mağdur...

Son yıllarda üretimini Mısır'a taşıyan çok sayıda firma oldu biliyorsunuz... Ülkemizin binlerce kişiye istihdam sağlayan dev şirketleri gitti hem de. Gidenler arasında çeşitli sektörler vardı ama ağırlık tekstil sektöründe. Çünkü ülkede vergi düşük, işçi ücretleri 100-200 dolar seviyesinde. Bizdeki 500-1000 dolar ortalaması olan ücrete bakıp gitmeyi avantajlı saydı sektör. Tesislerini taşıdı, orada yeni merkezler kurdu.

Biliyorsunuz, son yıllarda işçilik maliyetleri ve vergi avantajları sebebiyle çok sayıda tekstilci Mısır'a gitti. Aralarında tanınmış dev markalarımızın da olduğu üreticilerin bazıları üretiminin büyük kısmını, bazıları ise tamamını bu ülkeye taşıdı.

Yangınlar korkunç. Biri bitmeden diğeri başlıyor. Bir yerdeki yangına yardıma giden çevre illerdeki itfaiye ekipleri, kendi merkezlerine gelmeden bir diğerine yetişmeye çalışıyor. Bir yanda 'uçak yetersiz' diyen ama uçağın suyu nereden alacağına dair hiçbir fikri olmayan, yangın helikopteri ile yangın uçağının nasıl görev yapacağını bilmeyen çokbilmişler, diğer yanda günlerce su içerek yangına müdahale edenler... Bunun bir yangın söndürme yöntemi olduğunu bilmeden 'Ormancılar gözümün önünde ağaçları yaktı' diyenler de var, beton mikserini getirip beton pompasıyla su püskürtenler de... Yangında samanları kül olan besicilere saman taşıyanlar gözleri yaşartırken, onca yangına rağmen hâlâ anız yakmaya devam edenler de can yakıyor...

Son dönemde bazı özel okullar başta olmak üzere 'kapağı yurt dışına atma' odaklı yetiştiriliyor gençlerimiz. En büyük talep Amerika, Almanya, İngiltere, Fransa, İtalya'ya...

Pandemiden sonra hiçbir şey eskisi gibi olmadı. Vatandaşlar olarak bizler enflasyon sebebiyle 'neyin fiyatı ne kadardı, ne kadar olmalı' gibi algımızı kaybettik. Pahalı-ucuz kavramı çok hızlı değişti. Ülke olarak baktığımızda ise bambaşka bir görüntü var karşımızda. Bilirsiniz, eskiden 100 dolar ya da 100 avro bozdurduğunuzda, envaiçeşit ihtiyacınızı karşılayabilirdiniz. Şu anda 100 dolar bozduruyorsunuz, 4.000 lira ediyor ama bu parayla markete girseniz, 3-4 kilo et ancak alırsınız. Bir de turizm açısından bakalım. Eskiden 100 dolar ya da 100 avroyla 2 kişilik odada 1 gün ödemesi yapabilirdiniz. Şimdi, Antalya'da ortalama 4 yıldızlı bir otele bakın, 4.000 liraya 1 kişi konaklama bile satın alamazsınız. 2 kişi bir odayı zar zor 11-12 bin liraya bulabilirsiniz belki. Antalya'nın Alanya ilçesi nispeten daha uygun otellerin bulunduğu bölgedir. Oralarda bile fiyatlar kişi başı 5 bin lira civarında... Yani 100 dolar eskiden iyi paraydı, şimdi değil. Enflasyonla mücadele kapsamında 'doları tutma' çabasının sonucu bu. İhracatçılar da şikayetçi turizmciler de... Hepsinin ortak şikayeti: Para kazanamıyoruz, küçülüyoruz....

Son iki haftada Türkiye’de en az 624 orman yangını çıktığı biliniyor. Bu sayı her gün eklenenlerle arttı maalesef. 27-28 Haziran tarihlerinde, yani sadece 2 günde bile 150 yangın çıktığı belirlendi. İzmir, Manisa, Antalya, Gaziantep, Bursa, İzmit… Binlerce hektar alan kül oldu. Yangınlara müdahale eden bir kişi ile, evinde yangından kaçamayan bir kişi hayatını kaybederken yüz binlerce canlı da bağıra bağıra can verdi. Kuşlar, böcekler, ceylanlar, dağ keçileri, tavşanlar, sincaplar, kaplumbağalar… Korkunç görüntüler gördük. Elinde hortumla yangına müdahale ederken alevlerden koşarak kaçmaya çalışan, nefessiz kalan insanlar… Evler, binlerce insanın geçim kaynağı, hatıraları ve daha neler neler… Hepsini yuttu alevler. Tamamen yerle bir olan köyler gördük maalesef. Geçen yıl yaşanan Kaliforniya yangınlarında üzerinde kıyafetler hariç hiçbir şeyi kalmayan bir kadının aklını kaçırması konu edilmişti bir dizide. Kim bilir bizde neler oldu… Duygumuzu ifade etmek için kullandığımız “canımız yandı”, “ciğerimiz kavruldu” deyimleri var ya hani… Onların canları fiziken de yandı. Ormanlar yanar, canlar kavrulurken tabii ki çıkış sebepleri de belirlendi.

Önceki haftaki 'Korkuyorum' başlıklı yazımı okuyanlar hatırlayacaktır... Yapay zekânın bir mühendisi tehdit etmesinden hareketle büyüyen korkuydu yazının konusu. Tabii böyle bir yazı yazınca etrafta yaşı epeyce genç olan yakınlarım "Onu insan yönlendiriyor, korkacak ne var" dese de pek yatıştığımı söyleyemem. Hele de insanların artık yapay zekâyla konuşmayı, arkadaşlık kurmayı bağımlılık hâline getirdiğini gördükçe. Tanıdığım genç bir kadının, sabah 'günaydın' mesajını yapay zekâdan alıp, uyanır uyanmaz tek gözü açıkken ona mesaj yetiştirdiğini öğrenmek...

İçinden çıkılmaz durumlar, sebep-sonuç ilişkileri gibi açmazlar için sıkça kullanılan kelime dizisidir bu... Enflasyon-faiz açmazı da zaman zaman bu minvalde tartışmaya konu oluyor. Yani, yüksek faiz enflasyonu düşürür mü, yükseltir mi?

Evet, ülkemizin hemen yanı başında, elindeki silahların gücü ve miktarını tam olarak asla bilemeyeceğimiz iki ülke birbiriyle savaşa tutuştu. Bunlardan birisi 2 yıla yakın zamandır kadın, çocuk, hasta, yaşlı demeden insanların üzerine bomba yağdıran, gıda ve ilaç başta olmak üzere yardımları engelleyen, hastaneleri gözünü kırpmadan yerle bir eden, özetle tam bir soykırım uygulayan İsrail… Bir diğeri ise nükleer silah varlığından endişe edilen, ne zaman kime ne yapacağı tam olarak kestirilemeyen bir ülke. 1990'daki Körfez Savaşı sırasında televizyondan naklen izlediğimiz savaşı şimdi televizyon olmadan da seyrediyoruz. Türkiye'nin güneydoğusu ve bölge ülkelerinden milyonlarca insanın gözünün önünde gidip geliyor füzeler. Komşu ülke olarak biz, ardından çevre ülkeler ve toplamda bütün dünya korku içinde. Üstelik bugünkü savaşta kullanılan olağanüstü teknoloji, insanların elindeki telefonu patlatmaya varan seviyede. Yapay zekânın ne yaptığını gördük de, aslında ne yapacağını görmedik henüz. Füzeyi aldığı komutlardan başka bir yere fırlatır mı? Ya da aldığı komut dışında bir ateşleme yapar mı? Gerçekten hiç kimse bilmiyor.

Bugün, en önemli özelliklerinden biri yardımlaşma olan Kurban Bayramı’nın son günündeyiz. Dünyanın dört bir yanında kesilen kurbanlar bazen kapı komşumuza, bazen binlerce kilometre uzaktaki muhtaçlara destek oldu, oluyor, olacak… Yazı günü vesilesiyle tüm okurlarımın Kurban Bayramını kutluyor, daha nicelerine sağlık, huzur ve umut diliyorum.