Prof. Dr. Emre Alkin

Enflasyonla mücadelede Merkez Bankalarının ezbere yazdığı reçete genellikle "faizi yükselt, parayı kıs" oluyor. Ancak tedavinin kendisi bu değil. Faizi yükseltip parayı kısmak ancak ve ancak bir hastayı ameliyat etmeden önce vücut fonksiyonlarını yavaşlatma adımıdır.

ABD tarihinde Başkanlara suikast düzenlemek fevkalade bir durum değil. Tam olarak 8 Başkana suikast yapılmış. Genelde 1865 Lincoln ve 1963 Kennedy suikastları hatırlanır ama iki Başkan daha suikasta kurban gitti... 

Daha önceki yazılarımda çokça bahsettiğim nakit para ile beslenen kayıt dışılık son çırpınışlarını yaşıyor. Ancak giderek nefes almakta olan kayıt dışılığa hayat öpücüğü verenlerin Merkez Bankaları olduğu iddiasını sürdürüyorum. Hesapsızca basılan para sayesinde hem suç geliri hem de kayıt dışılık hâlâ en büyük sorunumuz...

Son yıllarda pek çok mecrada ekonominin sorunlarına dair konuşma yaparken herkesin sorduğu bir soruya hep aynı cevabı verirken buluyorum kendimi.

Geçenlerde uluslararası ilişkiler, siyaset bilimi, ekonomi uzmanları ve tecrübeli gazetecilerin içinde bulunduğu bir grup ile dünya meselelerini ele aldık. Saatler süren fikir teatisi sona ererken maalesef yakın gelecek için ümitlenecek bir detay olmadığını fark ettik. 

Geçen yüzyılın en büyükleri petrol şirketleri, ilaç devleri, uzay ve havacılık ile otomotiv markaları diye sıralanıyor. Aslında bu sıralama 2000’li yılların başında da geçerliyken, geride bıraktığımız 7-8 yıl içinde dijital teknolojileri üreten ve kullanan firmalar bu gidişatı değiştirdi.

Değerli dostlar. Küresel riskler bir kenarda dursun, yaşadığımız ülkenin veya bölgenin risklerine bile müdahale edip düzeltecek gücümüz yok. Bizler sade insanlarız, çözümleri söyleriz ama bunları icra etmek iradesi bizlerde değil. Enflasyondan başlayarak tedarik zorluklarına, sıcak çatışmalardan diplomatik krizlere kadar gücümüzün yetmeyeceği birçok gelişme var ve yenileri geliyor. 

Pandemi kişisel, kurumsal, ulusal, küresel hem de evrensel anlamda bugüne kadar ortaya koyduğumuz iş yapma şekillerini tekrar gözden geçirmemize sebep oldu desem yanlış olmaz.

Eskiden şovun peşinde koşmak ile lezzetin peşinde koşmak iki ayrı iştigal olarak görülüyordu. Bugün lezzet ile şovu doğru koordine edenlerin ortak özelliği bir kimlik oluşturmuş olmaları önemli bir gerçek. Hizmetin şova dönüşmesi lezzetin ihmal edilmesine yol açıyorsa sonuçları maalesef kötü oluyor. 

Efektif talep fonksiyonunu basit şekilde ele aldığımızda gelişen ülkelerin pek çoğunda enflasyonun neden tek haneye düşmeyeceğini de rahatlıkla anlayabiliyoruz.  

Bazen ne yapmalı demekten çok neyi yapmamayı bilmek reçeteyi sağlamlaştırır. Sokaktaki vatandaşın “ürettiğimizden fazla tüketiyoruz” şeklindeki haklı serzenişini dinleyerek ekonomiye gaz vermek enflasyonu daha beter artıracağı için, daha incelikli adımlar atarak enflasyon belasından kurtulmaya çalışmamız gerekiyor...

Günümüz Türkiye’sinde bakkal, manav, kasap, kuru yemişçi ve hatta fırınların yerini alan ve binlerce mağaza zinciri ile ülkenin en ücra köşesine ulaşan Discount Zincir Marketler ve Ulusal Zincir Marketler ev tüketimi hatta yiyecek içecek sektöründe faaliyet gösteren hizmet işletmelerinin en büyük tedarikçisi olmuş durumda. 

Sanıyorum 4 ya da 5 yaşındaydım. O zamanlar Yeniköy’den denize girilirdi. Bahsettiğim dönem 1970’ler. Rıhtımdan herkes denize atlar, tertemiz Marmara’da yüzerdi. Annem babam ve ben o gün mayoluyduk. Ben denize atlayayım dedim. Annem de atla o zaman dedi. Atladım, tabii ki yüzme bilmediğim için başladım çırpınmaya. Yanımdan geçen bir lastik bota tutundum. Tüm olan biteni annem ve babam suya atlamaya hazır bir şekilde takip ettiler. Ancak tutunduğum bot beni kıyıda inmek istediğim yere değil, daha uzak bir yere götürdü. Kıyıya yanaştı, ben de annemlerin yanına kadar epeyce yürümek zorunda kaldım. Yani bilinçsiz şekilde suya atladığım noktaya tekrar geri döndüm. Hem de meşakkatli bir yoldan...

Kim bilir bu köşede kaç defa "doğru bilgi olmadan doğru analiz olmaz" diye tekrarladım. Sayısını hatırlamıyorum. Bazı gelişmelerin bir anda ortaya çıktığını düşünenler için kim bilir kaç defa "cross check" yani çapraz sorgulama yapmıyorsunuz diye tekrar ettim. Mesela sıcak çatışmaların bir anda ortaya çıkmadığını, ülkelerin silahlanmaya ayırdıkları kaynağın bir yıldan diğerine hızla artmasının hayra alamet olmadığı konusunda sayısız yazı ve analizim var. 

Öncelikle şunu belirterek başlayayım: İran'ın çok etkili bir ordusu yok. İran'ın bugüne kadar kullandığı en önemli silah diplomasi oldu. Ayrıca bölgede MOSSAD kadar etkin bir SAVAK örgütü var. İsrail ve İran gizli servisleri bölge ülkelerinde sürekli operasyon yapar, etrafı sürekli karıştırırlar.

Siyaset her önüne gelenin yapacağı bir iş olmadığı gibi, iyi niyetli dostların düşündüğü gibi, tamamen iyi okumuş kişilerin görev almasıyla bir ülkeyi anında düzeltecek bir formül hiç değil. Her işte olduğu gibi siyaset de öğretimin yanında vicdan, egodan arınmışlık, vatan sevgisi, insan sevgisi, doğa sevgisi, akıl ve basiret gibi unsurları da içermelidir.

Türkiye'de iktidar partisinin 2015 genel seçimlerinden sonra ikinci kez yaşadığı tecrübenin sebebini birçok açıdan incelemek mümkün. Elbette her şeyin başı ekonomi. Hepimizin zaman zaman itiraz ettiği ama 2018 yılından itibaren ısrarla uygulanan "anti-ortodoks politikanın" faturasını, bugün vatandaşa ödetmeye kalkan yaklaşım belki de seçimin belirleyicisi oldu. 

Duymaktan hiç hoşlanmadığım ama dünyanın neresine gidersek gidelim sadece vatandaşın en çok sevdiği yaklaşımlardan biridir bu. 

Birçok ülkenin vatandaşı, tasarrufları değer kaybetmesin diye dolar, avro ya da altın almak gibi konvansiyonel davranışlar sergiliyor. Bu durum bir kısım finansal okuryazarlık eksikliğinden bir kısım da “kazanan taktik değiştirilmez” mantığından kaynaklanıyor. Acaba dolar, avro ve altın yatırımı kazandıran taktik mi?

Gelişmekte olan ülkelerin en büyük takıntısı paralarının değerini korumak. "Güçlü ülkenin güçlü parası olur" mantığıyla hareket ederek, işi tersinden halletmeye çalışırlar.