Prof. Dr. Osman Kemal Kayra

Orta Asya’nın Anadolu’ya büyük bir etkisi din adamlarında meydana geldi. Çoğu Semerkand ve Buhârâ’dan gelen Nakşîbendî ulularından en az yirmi şeyh, Osmanlı Devleti’nde halkı aydınlattılar. Nakşiyyeliği Anadolu’ya taşıyan bu ulular Bektâşîliği de Yeniçeri ordusunun mânevî feyz ve kahramanlık kaynağı yaptılar.

Osmanlıda başlangıçta resmî târih yazıcılığı yoktu. Bu mühim meslek amatörce de olsa şiirlerle ve bâzı yazılarla başlamış kabûl edilir. Özellikle ordu içindeki halk şâirleri tarafından irticâlen meydana getirilen destân-şiirlerle târih yazıcılığı sözlü olarak başlamıştır.

Orta Asya’nın İslâmiyeti kabûl ettikten sonra onu bir ekol hâline getirip çeşitli kitlelere yaymasının altında tarîkat ve tasuvvuf gerçeği yatmaktadır. Hareketin, Hakk şâiri ve sûfîsi olan Ahmed Yesevî hazretleri ile bağlantısı çok sıkıdır. 

Hem târîhimize küfredip hem de elde bayrak sallayarak, boğazı yırtılırcasına İstiklâl Marşı’nı söylemekle, 5 km’lik bayrak konvoyu yapmakla milliyetçi değil ancak “ulusalcı” olunur.  Millî şuur; târih, vatan, millet, din, dil, kültür ve ideal birliği ile oluşur.

İslâmiyet artık yayılmış ve Sancak-ı şerîf onun büyük hâmisi Türklerin eline geçmişti. Batı bu yayılışı gerek sınır olarak gerekse İslâmî prestij olarak durduramayınca, onu içten yıkma formüllerine yöneldi. İslâmiyetin en büyük düşmanı olan İngilizler, İslâm’ı kalbinden vurmak için onun merkezine yöneldiler. İlk Müslümanların yollarını tâkip ettiklerini söylüyorlardı ve kendilerine bu yüzden “Selefî” diyorlardı.

Gaznelilerin, Selçukluların, Memlûklülerin ve Osmanlı Türk devletlerinin ticâret yapmaları ve para basımına çabuk adapte olarak pazar tutmaları, ticâret yollarını koruma altına almaları, komşu devletlerle siyâsî ve ticârî antlaşmalar yapmaları sâyesinde devletleri uzun ömürlü olmuştur.

Kitâbî dinlerin hükmünü icrâ ettiği zaman ve yerlerde ritüeller, yerini Şer’î hükümlere, yâni ahkâma bırakır.

“Türk cihân hâkimiyyeti mefkûresi”, ihtişamlı bir Türk Devleti olan Osmanlıda “i’lâ-yı kelimetullâh” olarak belirlendi. Artık şan ve şeref için savaş bitti, Türkler şehâdetle cennette ve “Râyet-i Peygamberî”de buluşmak üzere at mahmuzladılar.

Fizik kuralları zorlamalı, element sayısının daha fazlasını bulmalı, uzayın derinliklerini keşfetmeli, hastalıkların hepsine çâre aramalı ama bir şartla: Bilimin kölesi değil efendisi olarak. En büyük ve şaşmaz “Âlim”i tanıyarak. Onun verdiği akıl ve ilimle onunla hâşâ rekâbete girişmek insanı yüceltmez. Unutma sen de dünyâ da “hîç ender hîç”sin Yâni yokluk içinde yokluksun, yoksun.

İslâm âlimleri özellikle bütün Orta Çağ’ın en baskın ilim dalına karşı çıkarlarken hissî mi yoksa delillerle mi iknâ yolunu seçtiler? Felsefe ve onun Orta Çağ’daki sâliklerini aklî ve mantıkî yollarla iknâ etmek çok zordu. O hâlde daha inandırıcı deliller gerekiyordu. Kelâm ilmi, sanki bu mes’ele için var olmuştu. Felsefe ve mantığın kullandığı metotları kullanarak konuyu aydınlattılar.

Soy sop aristokratik bir hâdise değil, şahsın sahîh varlığının kişide ve toplumda uyandırdığı güvendir. Osmanlıda hem şehirlerde hem de köylerde nesep işi çok önemliydi. Pâdişahlar zâten çok net olan soylarını fermân ve hatt-ı hümâyûnlarda belirtirlerdi. Basit bir senette bile şecereye önem verilirdi.

Âlimleri âlimler anlar, halktan anlayanlar da vardır.  Ârifleri kolay kolay kimse anlamaz. Kalp gözü açık olanlar anlar. Âlimlere açıkça uymak doğruyu bulmak için gerekir. Ârifleri anlamak zor olduğu için onlarla ve onların sözleriyle amel uygun olmayabilir; çünkü bâzıları sekr hâlinde bulunabilir.