Abdüllatif Uyan

"Ebülleys Semerkandî", büyük islâm âlimi. Tefsîr, hadîs, kelâmda var idi hayli ilmi. "Dünyâ"ya, zerre kadar vermezdi ehemmiyet. Her işini yaparken, ederdi hâlis niyet. Buyurdu: "Kul, işini yapmalı tam "ihlâs"la. Yoksa, fâidesine kavuşamaz o aslâ. Eğer ki, bir bozukluk olursa bu niyette, Hiç mükâfât alamaz o işten âhirette.

İslâm âlimlerinden "Ebülleys Semerkandî", Çok eser yazmış olup, sâhib-i irfân idi. Buyurdu: "Kardeşlerim, "Dünyâ"ya az muhabbet, Kulu, Hak teâlâdan uzaklaştırır gâyet. Rabbimiz, bu "Dünyâ"ya, sûret verip mahşerde, Bulundurur herkesin göreceği bir yerde. Saçları darma dağın, birbirine karışmış. Gözleri mosmor olup, dili dışarı sarkmış.

"Muhammed Bâkî Billâh", yaşı kırka erince, Ayrılmak murâd etti, dünyâdan bir an önce. Kalmadı bu günlerde, dünyâya hiç rağbeti. Ebedî yolculuğun göründü alâmeti. Kendi zevcesine de, derdi ki o zamanlar: (Yakında, benim için büyük bir hâdise var.) Bir gün de, bir aynayı alaraktan eline, (Gel, berâber bakalım) buyurdu zevcesine. O bakıp, gördü onu pîr-i fânî, ihtiyâr. Anladı, "Onun için ebedî yolculuk var." Bir gün de, mescidinde dururken namâz vakti, Bunu, talebeye de sezdirmek murâd etti. Buyurdu ki: (Gâibden duyarım şöyle kelâm: "Senin bu dünyâdaki maksadın oldu tamam.

"Muhammed Bâkî Billâh" Hakkın büyük velîsi, Rızâ-i bârî idi yegâne, tek gâyesi. Giyinmede, yemede, hiçbir şeye özenmez, Dünyâlık bir nesneye, etmezdi aslâ heves. Bilhassa dergâhında, yemek pişirenlerin, Abdestsiz olmasına, vermezdi aslâ izin. Derdi ki: (Bir edebe, edilmezse riâyet, Kesilir feyiz yolu, insanı basar gaflet.)

"Muhammed Bâkî Billâh", Hakkın büyük velîsi. Yok idi zamanında onun gibi birisi. Bir gün, talebesiyle çıkarak hep berâber, Bir "Velî"nin kabrini ziyârete gittiler. Bir kimse var idi ki, türbeye hizmet eden, Onların geldiğini görünce, kalktı hemen. Bir iskemle getirip, koydu kabrin dibine. Ve minder yerleştirdi, iskemle üzerine. "Bâkî Billah", türbeye teşrîf etmeden henüz, Biri girdi içeri terbiyesiz, görgüsüz.

Evliyânın büyüğü, "Muhammed Bâkî Billah". Ölüm ve âhireti düşünürdü o her gâh. Okuyup bitirince, zâhirî ilimleri, Aradı harâretle, bir tasavvuf rehberi. "Muhammed İmkenegî" adında bir evliyâ, Rüyâda, kendisine buyurdu: (Gel buraya!) Onu bulup, yanında yalnız üç gün kalarak, Avdet etti Delhi'ye, icâzetli olarak. Hocasından aldığı nûrları, o da yine, Verdi sâdık ve hâlis tâliplerin kalbine. Duyanlar, sohbetine gelirdi akın akın. Feyz ve bereketine kavuşurdu bu zâtın.

"Muhammed Bâkî Billah", mütevâzı idi pek. Hâlini, ekseriyâ gizler idi mübârek. Talebe olmak için yanına gelenleri, Tecrübe maksadıyla, gönderirdi hep geri. "Çok sâdık" biri ise o gelen kişi şâyet, Onu kabûl eder ve gösterirdi merhamet. Bir gün de, genç bir kişi, dedi ki: (Yâ ilâhî! Bir insan-ı kâmile, kavuştur beni dahî.) O gece, rüyâsında dendi ki: (Durma daha. Yarın gidip tâbi ol, hemen Bâkî Billah'a.) Sabahleyin sevinçle, bu zâta gitti hemen. Talebesi olmayı, arz eyledi gönülden.

Evliyâ-yı kirâmın, çok büyüklerindendi. İnsanları hak yola dâvet edenlerdendi. Dayısı olurdu ki, "Kadı Muhammed Zâhid", Onun sohbetlerinden, oldu pek çok müstefid. Dayısına talebe olmadan daha önce, Nefsiyle mücâdele etmişti senelerce. O zaman, insanlardan bîgâne yaşıyordu. Ve nefsinden kurtulmak için çalışıyordu. Onbeş yıl ettiyse de riyâzet, mücâhede, Ve lâkin murâdına eremedi yine de.

Allah adamlarından, çok büyük bir evliyâ. Gazne'nin, "Çerh" köyünde teşrîf etti dünyâya Çeşitli âlimlerden okuyup, en nihâyet, Zâhirî ilimlerde, aldı mutlak icâzet. Dönmek üzereydi ki sonra memleketine, "Bahaddîn Buhârî"nin tutuldu sevgisine. Onu görmek arzusu, öyle kuvvetlendi ki, "Görünmez bir bağ" ile, çekildi ona sanki. Tehir etti dönmeyi, "Bir hikmet vardır" diye.

"Ubeydullah-ı Ahrâr", Hakkın velî kuluydu. Kalbi, Hak teâlânın aşkıyla yanıyordu. Kendisi anlatıyor: Mektebe gidiyordum. Lâkin Hak teâlâyı, bir an unutmuyordum.

Bir "Perşembe" gününde, "Ubeydullah-ı Ahrâr", (Atımı hazırlayın!) buyurup kalktı derhal. Öğleden sonra idi, bindi "Beyaz atı"na. Semerkant'tan, sür'atle gitti gün batısına.

"Ubeydullah-ı Ahrâr", buyurdu ki bir kere: (İnsan, hiç gitmemeli bilmediği bir yere. Hakdan gayri her şeyden, yüz çevirip müslümân, Allahü teâlâya dönmelidir her zaman.

"Ubeydullah Ahrâr"a bir gün geldi bir kadı. Dedi ki: (Bana dahî anlatın hakîkatı. Ben de, size talebe olmayı istiyorum. Ben dahî bu şerefe kavuşayım diyorum.) Bu kişi, her ne kadar yalvardıysa da, fakat, "Ubeydullah-ı Ahrâr" etmedi hiç iltifât. Her gün gelip giderdi, "Kabûl olayım" diye. Yine kabûl etmedi onu talebeliğe. Diğer talebeleri, durumu görürlerdi. Hikmetini bilmeyip, çok merak ederlerdi.

Evliyânın büyüğü, "Ubeydullah-ı Ahrâr", Taşkent'e gidiyordu, mevsim güzel, ilkbahar. Yolda akşam olunca, talebesinden olan, Birisinin evinde, misâfir oldu o an. Yatma vakti gelince, çağırıp talebeyi, Buyurdu ki: (Evlâdım, yanımda yat sen dahî.) "Peki efendim" deyip, çekildi bir kenara. Uykuya dalmıştı ki, bir ses duydu o ara.

"Ahmet Mirzâ" vardı ki, Semerkant sultânıydı. "Ubeydullah Ahrâr"a gönülden tam bağlıydı. Onun bir kardeşi de, "Sultân Mahmûd" adında, Hükümdârdı o dahî Semerkant yakınında. Bu sultân, birâderi "Ahmet Mirzâ"ya karşı, Toprağına göz dikip, arzu etti savaşı. Duyup "Ahmet Mirzâ" da, onun bu niyetini, "Ubeydullah Ahrâr"a arz eyledi hâlini.

"Ubeydullah-ı Ahrâr", bâzı talebesiyle, Bir yere giderlerken ziyâret gâyesiyle, Kâğıt kalem istedi, talebenin birinden, "Ebû Saîd" yazdı ve cebine koydu hemen.

Bu büyük zât, ekseri giderdi sultânlara. Çok tesirli olurdu, nasîhati onlara. Üstlerinde nüfûzu öyle çoktu ki onun, Cihân pâdişâhları, eğmişti ona boyun.

Bir talebesi vardı, "Ubeydullah Ahrâr"ın. Yıllarca sohbetinde bulunmuştu bu zâtın. Yanına çağırarak bir gün bu talebeyi, Sordu: (Düşünmez misin, memlekete gitmeyi?) Arz etti ki: (Efendim, bir mecbûriyet hâriç, Yanınızdan ayrılıp gitmeği istemem hiç.) Buyurdu ki: (Evlâdım, Horasan'a git hemen. Sıkıntı veriyorlar bana baban ve annen.) "Peki efendim" deyip, gitti o Horasan'a. Söyledi bunu aynen, anne ve babasına.

"Ubeydullah-ı Ahrâr", bir gün hizmetkârına, Buyurdu: (Semerkant'tan, biraz "Bal" getir bana.) Hizmetçi "Peki" deyip, sefere çıktı derhal. Emredildiği gibi, satın aldı biraz "Bal". Sonra, tam dışarıya çıkıyorken, ansızın, Dükkândan içeriye, girdi bir "Güzel kadın". Şehvet nazarı ile, kadına baktı bir an. Biraz sonra ayrılıp, yoluna oldu revân. Taşkent'e vâsıl oldu, üstâdının evine.

Bir gün, sevdiklerinden var idi ki bir kişi, Tam yapacağı anda günâh olan bir işi, Bu "Velî"nin sesiyle, toparlandı ansızın. Buyurdu ki: (Dur yapma, günâhtır o yaptığın!) Sonradan gördüğünde Ubeydullah Ahrâr'ı, Buyurdu ki: (Ateş bil haram ve günahları.