Prof. Dr. Emre Alkin

Spor, eğlence ve sinema, aslında sadece büyük paraların döndüğü alanlar değil, aynı zamanda gençlerin hayallerini süsleyen, onları heyecanlandıran, bazen de hayat tarzı hâline gelen sektörler. Birlikte bu sektörlerin büyüklüklerini ve ülkeler arasındaki rekabeti, hatta gençlerin en çok hangi mesleği hayal ettiğini konuşalım...

Birçok ülkede hükûmetler değişmeye başladı. Bazı ülkeler ise ekonomi yönetimlerinde ve Merkez Bankası yöneticilerinde değişime hazırlanıyor. Bazı ülkeler tarihsel alışkanlık sebebiyle dolarizasyon içinde. Elbette bunların neredeyse tamamı gelişen ülkeler. Bundan önceki idarelerin önemli kısmı rakamları eğip bükmek, dengesizliği denge olarak lanse etmek, merkezden yönetmek için diploması parlak ama tecrübesiz insanları göreve getirmek, mega projelere kaynakları harcayıp sosyal adaleti sağlayamamak, hiçbir zaman işlev göremeyen tavan veya taban fiyatlar uygulamaları yapmak yoluna girdiler.

"Birbirinden bu kadar uzakta olan ülkeler neden hasmane bir tutum içine girsinler" diye düşünenler olabilir. Ancak meselenin kaynağı tarihsel. 

Dünyada yeni bir akım var. Söz konusu akım, özgür irade temelinde oluşan liberal demokrasinin üzerine kapitalizm eklenmiş hâlinin artık çalışmadığı, bunun yerine farklı bir anlayışın gelmesi üzerine oluşuyor. Ancak daha önce başlıktaki sorunun cevabını verebilmek lazım. Bu sorunun cevabını da, farklı düşünürlerin, tarihsel örneklerin ve bazı önemli isimlerin görüşleriyle birlikte anlamaya çalışalım.

Arjantin’in ekonomik ve siyasi tarihine baktığımızda, farklı zamanlarda farklı yaklaşımlarla öne çıkan iki önemli figür var: Carlos Menem ve Javier Milei. Her ikisi de ülkelerindeki ekonomik krizleri, yüksek enflasyonu ve siyasi karmaşayı aşmak adına büyük reformlar yaptı. Ama yöntemleri farklıydı ve doğal olarak attıkları adımların sonuçları oldukça farklı oldu. Gelin, bu iki lideri, politikalarını, ekonomi rakamlarını ve toplumdaki yankılarını detaylarıyla kıyaslayalım.

2000'li yıllardan beri ekonomilerin karşılaştığı her belayı kamuyu büyütüp para miktarını artırarak atlatma çabası sebebiyle kurtulamadığımız enflasyon, Trump ile yeni bir geri dönüşe hazırlanıyor.

Yıllar önce çalıştığım bir kurumda yöneticilere bazı testler yapıyorlardı. Ben de üst düzey yönetici olduğum için aynı teste tabi tutuldum. Birçok soru sordular ama bir tanesi aklımda kaldı. Çünkü verdiğim cevap soru soran kişiyi rahatsız etmişti.

Her şeyden önce “genç” tanımına gireyim. Dünyada 65 yaşının üzerindeki nüfus oranı, 5 yaşından küçük nüfus oranını geçti. Ayrıca insanlar rahat rahat 90 yaşına kadar yaşamaya başladı. Dolayısıyla 65 yaşındakiler “yaşlı ama güçlü”, 40 ile 55 yaş arasındakiler “genç yönetici” kıvamındalar. Şimdi asıl konuya geleyim:

Bundan tam 27 yıl önce bir makale yazmıştım. “Türkiye'de Millî Savunma ve Kamu Harcamalarının, Bütçe Açığı, İç Borçlanma ve Enflasyona Etkisi” adlı makaleyi yazdığımda Millî Savunma Bakanlığı F-16 Sistem Yönetim Daire Başkanlığında askerlik görevimi tamamlamak üzereydim.

Şu an dünya ciddi anlamda iki şekilde ilerliyor: Bir yanda savaşlar, ekonomik belirsizlikler ve kıtlık gibi riskler var, diğer yanda da iklim değişikliği gibi büyük sorunlar. Bu durumlar, yatırımcıların yeni fırsatlara yönelmesine sebep oluyor. Peki, gerçekten "next big thing" ne olabilir? Hadi birlikte bakalım.

Hangi kıtada yaşarsanız yaşayın üniversite yönetmek ciddi iştir. Sadece akademik veya idari değil, aynı zamanda finansal bir iştir...

Dünya büyük bir huzursuzluğun pençesindeyken, bir yandan hisse senedi ve emtia borsalarının mesnetsiz yükselişine göz atıyor, diğer yandan hatırı sayılır tecrübeye sahip olan yatırımcıların ellerindeki her şeyi satıp nakit paraya geçtiklerini görüyorum.

Alman yazar Erich Maria Remarque'ın bu güzel eserini yaşım çok küçükken okumuştum. Kitabın ismi bize gösteriyor ki, çarpışmalar, acılar ve ölümler kanıksanmaya başladığı zaman her biri günlük ayrıntı hâline geliyor. 

Yıllar önceki bir makalemde şöyle bir cümle kurmuştum: “Savaş ve acı hiçbir zaman hayatımızdan eksik olmayacak, ancak sosyal medya bunları normalleştirecek.” Günümüzde ise bu söz daha da anlam kazanıyor. Rusya-Ukrayna, İsrail-Gazze, İsrail-İran gibi çatışmaların ardı arkası kesilmeyen, yüzlerce kişinin ölümüyle sonuçlanan gelişmeleri izliyoruz. Ama bizler, artık kaybolan hayatlar veya ölen çocuklar yerine, petrol fiyatlarındaki hareketleri ve uluslararası siyaset arenasındaki kasvetli taktikleri takip ediyoruz.

Psikiyatrinin önemli isimlerinden Vamık Volkan’ın sayısız çalışması ve İngiltere’de çok kez bakanlık yapmış tıp insanı David Oven’ın “Hasta ve İktidarda” (in Sickness and in Power) isimli kitabı bizlere gösteriyor ki, kritik karar alıcılar ve onların psikolojik durumları ve psikolojik geçmişleri ile tedavi esnasında aldıkları ilaçlar arasında kuvvetli bir bağ var.

Sizler ile paylaştığım yazılar ve makalelerde doğrudan doğruya piyasa analizi yapmıyorum. Çünkü bunu yapan oldukça fazla sayıda insan var ve maalesef pek çoğu bozuk saatin gün içinde iki defa doğruyu göstermesi gibi yorum yapıyorlar. Oldukça tecrübeli olan ve tutarlı yorum yapanların sayısı çok az. Onların değerinin anlaşılması için kalabalığın içine bir de kendimi eklemiyorum...

Uzun bir zamandır petrol ile alakalı ayrıntılı bir yazı yazmamıştım. Bu sebeple, hızla gelişen olayların çerçevesinde bir değerlendirmeyi paylaşmak istiyorum.

Ekonomik dengesizliklerin önemli bir kısmı, birçok ülkede titizlikle korunduğu iddia edilen serbest piyasa ekonomisi ile iktidarların buna uymayan siyasi yaklaşımları arasındaki farktan kaynaklanmakta. Çok fazla geriye gitmeden hatırlayalım: Gelişmiş ülkelerde altın yıllar olarak adlandırılan 1990’lar, piyasa ekonomisi ile liberal demokrasinin pekiştiği, barışın refahı pekiştirdiği yıllar olarak bilinir.

Kritik karar alıcılar, ölçüp biçip hesap ettikleri kararların uygulanması neticesinde arzu ettikleri sonucu alamadıkları zaman tekrar hesaplara gömülürler. Hâlbuki, sorun hesaplamada değildir. Benzer şekilde, şirketlerin batışı da yönetim kurulu gündem maddeleri arasında bulunmayan konular sebebiyle gerçekleşir. Üst yöneticiler kurdukları modelin doğruluğuna bazen o kadar inanırlar ki, tek problemin insan kaynağında olduğunu düşünürler. Böyle yerlerde personel hareketliliği standartların üzerinde olur. Sadece kendini haklı ve herkesi hatalı gören spor kulübü başkanları gibi, yanlış vizyon ve hatalı kararların faturası sürekli personele çıkarılır.

Trump'ın ABD ekonomisine uyguladığı tarifelerin avantajları veya dezavantajları üzerine tartışmalar devam ederken, Wall Street Journal ve Washington Post'tan aktarılan bilgiler, bu tedbirlerin özellikle küçük ve orta ölçekli Amerikan işletmeleri için bir “hayat öpücüğü” olduğunu gösteriyor. Ancak, analizi doğru yapabilmek için önce tarifelerden fayda sağlayan firmaların cirolarına ve çalışan sayılarına göz atmak lazım.