Fiyatlar sabitlenebilir mi?

Yüksek oranlı enflasyonun sonuçlarını -fiyatların devamlı yükselmesini- zincir marketlerin kasıtlı olarak fiyatları artırmasına bağlayan geniş bir toplumsal kesim var. Market zincirlerinin “haklı” olmayan fiyat artışları yaptığı ve “fahiş fiyatlar” uyguladığı öne sürülüyor. Bu görüş tahsilli veya tahsilsiz her çevreden insanlar yanında iktidarıyla muhalefetiyle siyaset tarafından da paylaşılıyor.

 

Geçtiğimiz günlerde bu zincir marketlerden biri olan Şok bir açıklama yaparak 1000 kadar “temel” üründe ocak ayı boyunca fiyatların sabit tutulacağını, artış olsa bile bunun ürünlere ve alıcılara yansıtılmayacağını duyurdu. Bu açıklama, şaşırtıcı olmayacak şekilde, genellikle memnuniyetle karşılandı. Bunun market zincirlerinin “hizaya gelmesi” için bir ilk adım olarak görülebileceği yolunda yorumlar yapıldı.

 

Şok marketler zincirinin açıklaması ister istemez ekonomik hayatta fiyatların sabitlenip sabitlenemeyeceği meselesini gündeme getiriyor. Toplumda bunun gerekli, hatta şart olduğu kanaati yaygın. Bu anlayışa göre sadece 1000 üründe değil tüm ürünlerde bir fiyat dondurması yapma yoluna gitmek mümkün ve bu özellikle dar gelirli tüketiciler için çok yararlı.

 

Bence fiyat sabitlemesi olayını bir aylık bir dondurma vaadi üzerinden tartışmak zor ve anlamsız. Bunun yapılıp yapılmayacağını gerçekten görmek için daha uzun bir zaman dilimine ihtiyaç var; mesela 6 ay veya bir yıl için fiyatları sabitleme iddiası daha çok anlam taşırdı. Ancak, vaadi yapan market zincirinde 1000 malın fiyatını bir ay boyunca takip etmek ilginç olur. Umarım bunu yapan gazeteciler çıkar. Market zinciri vadettiği şeyi başarabilse bile, bu, fiyatların donduğu anlamına gelmekten ziyade marketin kârından vaz geçmesi ve hatta bazı durumlarda bu mallardan ettiği zararı genel bütçesi içinde tolere etmeye karar vermesi anlamına gelecektir.

 

Piyasa ekonomisinde fiyat mekanizması iki taraflı bir otoban gibi işler; alıcılara ve satıcılara -ve dolayısıyla üreticilere ve pazarlamacılara- bilgi gönderir. Her ekonomik aktör bu bilgiye dayanarak ekonomik davranışlarını ayarlar. Fiyatlar aynı zamanda bir malın kıtlığına verilen cevapları da gösterir. Bu yüzden fiyatlar ve fiyat mekanizması çok önemlidir. Bu, artık, arkaik sosyalist komuta ekonomisi taraftarları dışında, hemen herkes tarafından kabul edilen bir gerçektir.

 

Piyasa ekonomisi aynı zamanda -bazı iktisat hocalarının dahi zannettiği gibi- bir denge modeli de değildir. Denge her şeyin diğer şeylere nispetle yerinin ve durumunun kesin olarak belli ve sabit olması anlamına gelir. Piyasa, böyle bir şey olamaz. Bu yüzden denge teorileri ve teorisyenleri piyasa ekonomisini anlayamaz ve açıklayamaz. İlle de bir dengeden bahsedeceksek, piyasa statik değil dinamik bir dengedir diyebiliriz. Fiyatlardaki değişiklikler dinamizmin işaretidir.

 

Şok marketler zinciri niçin bu adımı atıyor? Çeşitli açıklamalar yapılabilir. İlk olarak akla gelen şey, devamlı eleştirilmelerinin ve suçlanmalarının market zincirlerinin kamusal itibarında sebep olduğu itibar kaybını giderme arzusu olabilir. İkinci sebep iktidarın baskısı olabilir. Üçüncü sebep, iktidarla ilişkileri düzeltme yolunda adım atma arzusu olabilir.Bununla beraber daha uzun süreli -yani hakiki- bir fiyat sabitlemesi imkânsızdır. Her ürün binlerce başka işi ve kişiyi de kapsayan üretim ve dağıtım zincirlerinin bir sonucu olarak marketlerde ortaya çıkar. Marketlerin fiyatı dondurması diğer kademelerde de fiyatların donduğu veya donacağı anlamına gelmez. Enflasyon bu hızla devam ettiği sürece kaçınılmaz olarak fiyat artışları olacaktır.Bir kere daha söylemek gerekirse, marketlerle uğraşmak yanlış ve zararlı. Ana problem enflasyon. İktidarın marketlerle uğraşmayı veya fiyat dondurma vaatlerine takılmayı bırakıp enflasyonla mücadele üzerinde yoğunlaşması lâzım.