Suriye’nin geleceði meçhul

Komþu ülkeyi 30 yýl boyunca demir yumrukla yöneten; 13 bin insanýn hayatýný kaybettiði Hama katliamýnýn baþfaili, dehþet verici bir istihbarat aðýyla yurtiçinde herkesin neredeyse aldýðý nefesleri bile izleyen bir rejimin kurucusu artýk toprak altýnda... Ardýnda, acýmasýz Baas rejimi için büyük bir boþluk ve ileriye dönük pek çok soru iþareti býrakarak ölen Esad’ýn mirasý kolay kolay paylaþýlamayacak. Yerine býraktýðý, daha doðrusu býrakmak istediði oðlu Beþþar’ýn taraftarlarýnýn savurduðu tehditlere bakýlýrsa, muhtemeldir ki, bu mirasýn paylaþýmý kanlý olacak!... Kardeþ Rýfat þimdilik uzaktan esip gürlüyor. Bakalým kozlar nasýl paylaþýlacak? Türkiye ile önemli meseleleri bulunan Suriye’nin Esad sonrasý muhtemel durumunu ve Ortadoðu’yu huzursuz eden ihtilaflý bazý konularý; Dýþiþleri eski bakanlarýndan emekli büyükelçi Sayýn Ýlter Türkmen ile konuþtuk. Kapan- Yýllardan beri aðýr hasta olduðu bilinen Hafýz Esad’ýn ölümü beklenen bir þeydi. Kendi ülkesi bütün düzenleme ve tedbirlere raðmen, yine de hazýrlýksýz yakalandý. Esad sonrasýnda Suriye için nasýl bir siyasi gelecek tahmin ediyorsunuz? Türkmen- Bunu tahmin etmek çok zor. Çünkü 30 senedir ülkeyi idare eden bir lider öldü. Ülkenin geniþ ölçüde istikrara kavuþmasý onun sayesinde oldu. Bundan sonra ne olacaðýný bilemiyoruz. Evet, Beþþar belki Cumhurbaþkaný olacak, ama politikayý o mu belirleyecek baþkalarý mý? Bunu bilmiyoruz. Ordu içinde yeni cereyanlar belirebilir mi, iktidar rekabeti yaþanýr mý, bunu þimdiden kestirmek de güç. Kapan- Hem ordu içinde, hem de aile içinde bir iktidar rekabeti. Amca yeðen kapýþmasý da olabilir mi? Türkmen- Aile içinde de olabilir, ordu içinde de. Zannederim ordu Beþþar’ý tutacak. Ama Beþþar’ýn gerçek gücü zamanla anlaþýlabilir. Ýnsan cumhurbaþkaný olabilir, ama ipleri yine baþkalarý elinde tutar. Öyle bir durum olabilir. Bunu yavaþ yavaþ göreceðiz. Beþþar’ýn yeteneklerinin görülebilmei için zamana ihtiyaç var. Kapan- Çok genç ve son derece tecrübesiz. Bu dezavantaj olabilir mi? Türkmen- Politik öngörüsü nasýl olacak? Bu ancak zamanla anlaþýlabilir. Hafýz Esad’ýn muazzam bir politik güdüsü vardý. Devlet adamý olmak kolay deðil. Kapan- Babasý son aylarda Beþþar için büyük temizlikler yaptý. Ama yine de siyasi ortam dikensiz gül bahçesi deðil! Türkmen- Evet birtakým temizlikler yapýldý. Bazý yolsuzluklar bahane edilerek. Hatta eski baþbakan intihar etti. Ama her þey halledilebilmiþ deðil. Önemli zorluklar yaþanacak. Suriye yönetimin sancýsýz rayýna girmesi mümkün görünmüyor.. Kapan- İsrrail’in birden bire Lübnan’dan çekilmesini nasýl deðerlendiriyorsunuz? Türkmen- Ýsrail’in Lübnan’dan çekilmesinde muhtelif faktörler rol oynadý. Bir kere hatalý bir politikaydý. Bu iþgal Ýsrail’e daha büyük bir güvenlik sorunu çýkardý. Güvenlik için tampon bir bölge oluþturmaya çalýþtý, ancak daha büyük problemler çýktý. Ve zannediyorum ki, Ýsrail Ortadoðu dünyasýnda böyle azýnlýklarý kullanarak bir yere varamýyacaðýný anladý.. Lübnan’daki Hýristiyanlar’ý kullandý. Daha eskiden Irak’taki Kürtler’i kullandý. Bir ara Filistinliler’e karþý kökten dincileri kullandý vs. Bu politikayla bir yere varýlamayacaðýný gördü. Bence çok iyi bir þey yaptý. Ortadoðu barýþý ne olacak? Kapan- Esad’ýn geride býraktýðý en önemli boþluklardan biri de Ortadoðu barýþ süreci. Barýþ sürecinin geleceðini nasýl görüyorsunuz? Türkmen- Hafýz Esad barýþ sürecine yeþil ýþýk yaktý. Ancak hiçbir zaman sonuna kadar götürmek istemedi. Barýþýn Suriye içindeki yansýmalarý kendisini ürkütüyordu. Barýþýn iç rahatsýzlýk doðuracaðýný düþünüyordu. Bir de barýþ saðlanamayýnca Suriye önemli ülke konumunu muhafaza ediyordu. ABD Suriye’yi terörist ülke ilan ediyordu, ama perde arkasýnda barýþ müzakerelerini sürdürülüyordu. Suriye’nin zihninde gerçekten ne var? Lübnan mý, Golan mý daha mühim? Golan’ýn hemen hepsini ele geçirmek üzereydi. Ýsrail bunu 20 kilometrelik bir alan hariç kabul etmiþti. Onun için Ýsrail’e karþý büyük bir baþarý saðlayabilirdi. Ama istemedi. Kapan- Neden istemediðini açar mýsýnýz? Türkmen- Ýki önemli sebep var. Birincisi içerde ne olur? Ýkincisi Lübnanda ne olur? Lübnan’da büyük bir yatýrým var. Suriyeli generaller orada kendilerine bir hayli çýkar saðlýyorlar galiba. Bir milyon kadar Suriyeli çalýþýyormuþ. Aslýnda büyük bir çeliþki var. Ýþgal eden ülkenin insanlarý, iþgal edilen ülkenin zenginlerinin yanýnda çalýþýyor! Böyle garip bir durum var. Þimdiki halde Lübnanlýlar hep kendilerinden korktuklarý için Suriye’nin kalmasýný istemiþlerdir. Çünkü Suriye oradaki iç kavgaya müdahale etti. Ama ilanihaye bir ülkeyi böyle askeri iþgal altýnda tutmak mümkün deðildir. Kapan- Ortadoðu’da hemen hepsi yarým asýrlýk bir geçmiþe sahip büyük problemler var. Mesela Esad genellikle hayýr diyerek hep zaman kazanmaya çalýþmýþtýr. Türkmen- Her zaman hayýr demiyordu. bazan evet diyordu. Kapan- Evetleri de sanki “havet” gibiydi! Türkmen- Mesela körfez savaþýnda Amerika’nýn yanýnda yer aldý. Ondan sonra Sovyetler Birliði’nin yardýmý kesilince, SSCB çökünce barýþ sürecini baþlattý. Bunlar Türkiye’ye karþý polikitasýnda da görüldü. Fazla sýkýþýnca Öcalan’ý ülkeden çýkarmak zorunda kaldý. Filistin’in önü açýk deðil Kapan- Barýþ süreci için bir projeksiyon yapar mýsýnýz? Türkmen- Mýsýr halletti iþini. Ürdün de barýþý imzaladý. Kaldý Suriye ile Filistin ve Lübnan. Lübnan’la zaten fazla bir þey kalmadý. Þimdi bu iþ Suriye ile olacak. Ne kadar zamanda olur bilemem. Madem ki, Suriye Ýsrail’i artýk tanýyor. Tanýmadýðýný söylüyor, ama dolaylý olarak tanýyor. Yeni haritayla mesele halledilecek. Barýþ sürecinde en zor mesele Filistin meselesi. O iþin sonunu görmek çok zor. Kapan- Filistin de baðýmsýz devlet ilan etmeye hazýrlanýyor. Türkmen- Baðýmsýz devlet olacak. Onu Ýsrailliler de kabul etmiþ. Ama nasýl bir devlet, bölük pörçük! Kapan- Bir bakýma eski Pakistan gibi. Türkmen- Daha kötü. Pakistan bölünmüþtü, ama tam bir egemenliði vardý. Burada egemenlik biraz karýþýk ve tartýþmalý olacak. Batý yakasýnda Ýsrail yer yer içine girmiþ olacak ve bazý yerleri ilhak edecek. Özellikle yerleþim bölgelerini. Kapan- Tabii en önemlisi Kudüs meselesi. Türkmen- Kudüsü zaten Ýsrailliler vermez... Kapan- Ama Filistinliler de Kudüssüz bir çözümü kabul etmeyiz diyorlar. Türkmen- Söylerler. Arap dünyasýnda sorunlar çýkabilir Kapan-Esad’ýn ölümü Arap dünyasýnda nasýl yansýmalar meydana getirir? Türkmen- Arap ülkelerini arasýnda ilerde bazý sorunlarýn çýkmasý kaçýnýlmaz. Irak’ýn Ortadoðu’yla yeniden entegrasyonu meselesi var. Saddam Hüseyin saðlýk bakýmýndan Esat gibi deðil. Ama hiç kimse ilanihaye kalýcý deðildir. Yarýn bir rejim deðiþikliði olursa Irak’ýn iç problemleri nasýl halledilecek? Þu da muhakkak ki, Irak’ýn elinde Suriye’de olmayan önemli bir koz var. Petrol. Bundan gelen zenginlik sayesinde bazý problemleri daha kolay çözümlemek mümkün olabilir. Ama sorunlar na mütenahi... Diðer taraftan Körfez ülkelerindeki politik sistem. Kapan- Amerika’nýn da bölge üzerinde stratejik hedefleri var. Türkmen- Amerika’nýn bölgede menfaatleri var. Ýkincisi petrol var bu bölgede. Biliyorsunuz, Amerika, bölgedeki herhangi bir ülkenin dünyayý petrolsüz býrakmasýna müsaade etmeyeceðini söylüyor. Bu kesin politika. Ama Ortadoðu’yu þekillendirme yönünde her istediðini yapamaz. Kapan- Türkiye ile Suriye arasýndaki meselelere gelecek olursak, bunun en baþýnda su meselesi geliyor. Türkmen- Tabii bu problem sürgit devam edemez. Mutlaka görüþmeler hem Fýrat’ýn hem de Asi nehrinin sularýnýn taksimi uygun þekilde yapýlmak durumundadýr. Türkiye’nin bu konudaki yaklaþýmý yerinde. Suriye hudut meselesinde güçlük çýkardýðý için bu görüþmeler yapýlamýyor. Ama Suriyeyi susuz da býrakmayacaðýz. Türkiye ile Suriye arasýnda problemler var, ama Türkiye hiçbir zaman suyu koz olarak kullanma yoluna gitmedi. Türkiye henüz Fýrat’ýn sularýndan ne kadarýný kullanacaðýný tam olarak tesbit etmiþ deðil. Ama þimdilik bir sorun yok. 500 bin metreküp/saniye su býrakýlmaya devam ediliyor. Kapan- Su konusu sadece Türkiye- Suriye meselesi de deðil. Gerçi Türkiye iddialarý hep reddetti ama, ýsrarla bazýlarý Türkiye’nin sularýný barýþ süreci içine katmak istedi... Türkmen- Yok öyle bir þey. Nereden çýktý? Ben onu araþtýrdým, böyle müzakere edilmiþ bir þey yok. Amerikalýlar da böyle bir þey söylemediler. Kapan- Cumhurbaþkaný Sezer’in Esad’ýn cenazesine gitmesinin lehinde ve aleyhinde çok þeyler yazýldý ve söylendi, siz nasýl deðerlendiriyorsunuz? Türkmen- Bence gitmekle çok iyi bir iþ yapmýþtýr. Hükümetin de gitmesi önerisinde bulunmasý çok yerinde. Hafýz Esad’tan tabii sýkýntý çektik, ama yeni bir devir açýlýyor. Suriye halkýnýn lideri idi. Cenazesine gitmekle onun hayatýnda yaptýðý bütün þeyleri onaylamýþ olmuyoruz. Suriye halkýna karþý bir jest olmuþtur. Bu jest zamannýnda ve yerinde oldu.