Kazan kazan ver kazana

Antep kalesinin karşısında ihtiyar hanlar, ufak dükkânlar... Kimi kalay yapıyor, kimi lehim çekiyor. Yaşlı bir bakırcı gözlüğünü burnunun ucuna indirmiş, çın çın sürahi dövüyor. İzin istiyorum "bir fotoğrafınızı çekebilir miyim acaba?"

-Keyfin bilir, sorduğun hata.

Çekiyorum laf atıyor: "O sırtındaki çanta kaç okka?"

-Bilmem tartmadım ama yerinden kalmıyor.

-Gel şöyle otur soluklan, Antep kaçmıyor. Aha şurada.

Sevimli çırağına bir göz kırpıyor, çocuk ne zaman kayboluyor anlamıyoruz, lahmacun ve ayranla dönüyor. Nevaleyi eritiyoruz ki çaylar geliyor. Bu arada sohbetimiz de dem tutmuş oluyor.

Ali Usta 54 yıldır bakır dövüyormuş, çekici eline aldığında 8 yaşındaymış daha. Ustası Sami Hastaoğlu işine hastaymış. Çırak seçerken ince eler sık dokur, maharetinden ziyade neyine bakarmış biliyor musunuz "ahlakına!"

Önce bir yoklama müddeti... Sabırlı mı, tez canlı mı? Dayanıklı mı, alıngan mı? Tembel mi, çalışkan mı? Ana baba zoruyla mı geliyor, yoksa öğrenmekte kararlı mı?

Hacı bizim tıfıl da gelsin gitsin, ne kaparsa?

Yok öyle yağma. Sanatkâr kolay yetişmiyormuş zira. Onca emek, onca çile, yerini bulmadıktan sonra...

O yıllarda Gaziantep'te yüzlerce bakırcı varmış, çarşılar çekiç sesinden geçilmez, kuytular bile çınlarmış. En az otuz tanesi kalburüstü ustaymış. Deki işin profesörleri, bakır okutur, bakır yazdırırlarmış.

Usta dediğin baba yarısıymış, elemanı evladı ile bir tutarmış.

Bakırcılar her işe atlamaz umumiyetle bir kalemde uzmanlaşırlarmış. Bazısı sadece güğüme çalışır, bazısı kayık tabak yaparmış.

Öyle kazancı deyip geçemezmişsin. Arab kazanı dövenle don kazanı (çamaşır için) döven aynı olmazmış. Reçel kazanları, mahsere kazanları (şire pekmez için), dolma kazanları, kelle kazanları, helva kazanları, köşenesi, kuşganası hep ayrı ayrı sanatkârın elinden çıkarmış.

Çırak sabah ezanı ile yola düşmeli, gün doğmadan dükkânı açmalıymış. Ocağı yakmalı, körüğü hazırlamalı, çaydanlığı mangala oturtmalıymış. Ustası gelene kadar zemine su serpmeli, talaş atmalı, dip köşe süpürüp parlatmalıymış. Vitrin "cam gibi" olmalı, malların tozu alınmalıymış. Misafir yerde çöp görse "aaa ne ayıp" der, çırağın yüzüne bakarmış.

Bakırcılar cumaları çalışmaz, yıkanır, paklanır, ıtırlanır camiye koşarlarmış. Mübarek günü vaaza, nasihate, ibadete, ziyarete ayırırlarmış. Çıraklar da soluklanır, gezer dolaşır, enerji toplarlarmış.

Bakırcıda sayılamayacak kadar çok alet olurmuş. Misal en az 25 çeşit çekiç varmış ki adlarını öğrenmek aylarını alırmış.  Örs deyip geçmeyin, çolak örs, saplı örs, akis örsü, cezve örsü, leğen örsü hep farklı farklıymış. Çıraklar aletlere mukayyet olmalı, makasları, havyaları, nallamayı, eblaşı yerinden alıp yerine koymalıymış...

Çırak ustasına "şunu getir" dedirtmemeli, işi cin gibi izlemeli, yeri gelen aleti şak diye uzatmalıymış. Misafir oturdu mu ustasının gözüne bakmalı, işareti alınca bi nefes çaya çorbaya koşturmalıymış. O yıllarda sadece tava, tencere değil, tabak, bardak, kase, sürahi de bakırdan yapılırmış. Güğümler, bakraçlar, maşrabalar, aşurelikler, gülabdanlar, taraklıklar, kildanlıklar, zemzemlikler, şekerlikler, biberlikler, lokumluklar, kahve tepsileri, fincan zarfları, yumurta sahanları, künefe kapları, pilav lengerleri, hamedanlar, semaverler, sefer(iye) tasları, su satılları, mayam sebilleri, paşa mangalları mutlaka bakır olmalıymış. Bakır, hamam tasından minare alemine tek kale maç yaparmış, tabiri caizse sultanmış. Üstelik bunlar evladiyelikmiş dededen toruna kalırmış.

O zamanlar böyle arsa borsa mı var, işini bilen tasarrufunu altına, gümüşe ve "bakıra" yatırırmış.

Şimdi zenaat nispeten kolaylaşmış, bilmem kaç tonluk presler, bilmem şu kadar devirli sıvama tezgâhları levhayı şekle sokuveriyorlarmış. Sanatkâra da sadece kalem atmak kalıyormuş. Cila motorları yayıldı yayılalı perdah işi de zahmet olmaktan çıkmış.

O zaman (1960'larda) böyle makineler neredeee? Kuğu boyunlu ibrikler bile dümdüz plakadan çıkarılırmış. Bakır levha önce tavlanır, şimşir tokmaklarla dövülüp kamburlaştırılır, şekle girmesi aylarını alırmış. Eh, ömür törpüsü tabiri boşuna çıkmamış.

Bakır iyiymiş hoşmuş da hararetten hoşlanmazmış. Bu yüzden kömürle değil odunla tavlanırmış. Dövülen bakır hem güzelleşir, hem de sıkılanır mukavemet kazanırmış.

Neyse diyelim hamdın piştin, yandın oldun.

Dahası askere gittin tezkere aldın.

Ustalar kalfalarını kendilerine rakip görmez dükkân açması için cesaretlendirir, arkalarında dururlarmış. Hatta eli kalabalık olduğunda "sen git falana selamımı söyle, ha ben, ha o" der, bir nevi reklamını yaparlarmış.

Bakır iyi bir ısı iletkeni olduğuçün kül üzerinde bile iş görür, aşı ufaktan tıkırdatırmış. İşte böyle hazin hazin pişirebildiği için yemeğe lezzet katarmış. Ayntaplılar ağızlarının tadını bilir, çaydan bir yudum aldılar mı bakırda pişip pişmediğini anlarlarmış. Kahve illa ki bakır cezveden taşmalı köpüğü zayi edilmeden fincana alınmalıymış... Ha bu arada hatırlatalım menengiç kahvesine de bayılırlarmış, seyyarlar sütle haşlar, güğümle satarlarmış.

Peki ya bakır çalığı?

"Sahi bakır insanı zehirler mi Ali Usta?"

-İnsanı zehirleyen bakırın çalığı değil, yamağın alığıdır. Sen kabını yıkamaz kirli bırakırsan kalayı erir kızılı çıkar, bir süre sonra yeşil yeşil oksitlenir ki aman ha! Eskiden senenin bir günü (mesela Ramazanı-ı şerif yaklaşırken) evdeki bütün bakırlar toplanır, götürülürdü kalaycıya.

Kalaycı ustaları kapları isinden pisinden arındırır, çökükleri tokmaklar, eksik kulpları takar. Sonra alevden geçirir, nişadır kalay derken ayna gibi parlatırlar. 

Kalaycıdan gelen kapları ya kepekle siler ovalar, ya da bir fincan süt koyar hafifçe kaynatırlar. Bilmiyoruz artık, neden yapıyorlarsa...