Üsküp-İstanbul arasında YAHYA KEMAL

Sana dün bir tepeden baktım aziz İstanbul Görmedim gezmediğim, sevmediğim hiçbir yer Ömrüm oldukça, gönül tahtıma keyfince kurul Sade bir semtini sevmek bile bir ömre değer! Vefa Lisesi Ulu Hakandan yadigârdır mâlum ve hayli ünlü yetiştirir zamanında... Adnan Adıvar, Hasan Âli Yücel, Hüseyin Cahit, Mehmet Âkif, Mithat Cemal, Sıddık Sami, Tarık Minkari... Evet, ben de Vefalıyım ama vefalı olamadım. Hiç değilse şu isimlerinden birini anlatabilirdim pekâlâ... Ama bu gün diyeti ödeyecek, mektepdaşlarımızdan birini yâd edip vaziyeti kurtaracağım inşallah. Değerli bir edebiyatçımızdan söz açacağım size... Yahya Kemal Beyatlı'dan... Söz açacağım dedim, doğru. Tamamen anlatmak için kitap çıkarmak lazım zira... Efendim, şairimiz Üsküp'ün köklü ailelerinden birine mensuptur, 1884 yılında bir zemheri günü doğar, adını Ahmed Agâh koyarlar. Tahsiline Üsküp'te başlar, idadiyi Selanik ve İstanbul'da tamamlar. O günlerde güçlü esen muhalefet rüzgârı onu da önüne katar, Jön Türklere kapılır, Paris'e doğru yelken açar. Siyaset daha caziptir ama babasına verdiği sözü tutar, fakülteye devam eder, Mülkiye diplomasını alır, duvara asar. Bu arada Avrupalı edebiyatçılarla tanışır, yeni tarzlar üzerine kafa yorar. Tuhaftır ama Paris'te Doğu Dilleri Okulu'na devam eder Arabi ve Farisi okur Fransızlardan... Paris'te geçirdiği 9 yılın ardından sıla hasreti ile yanar. Ani bir kararla yurda döner (1913) Darüşşafaka'da tarih, edebiyat muallimliği yapar. O zamanlar öyle memur seçme sınavları filan yoktur tabii, nazır beyi selamla, git ertesi gün işe başla! Derken Medresetü'l-Vaizin ve Darülfünun'da da derslere girer çıkar. Değişik bir üslubu vardır ve bu talebeleri pek sarar. MEBUS, SEFİR, MÜSTEŞAR Mütarekeden sonra Âti, İleri, Tevhid-i Efkâr, Hakimiyet-i Milliye dergilerinde yazılar yazar. "Dergâh" dergisini kurup bilfiil matbuat alemine adım atar. Milli mücadelenin yanındadır ama eline silah milah almaz. Kurtuluş savaşından sonra Lozan Konferansı'na katılır. Suriye ile sınır tespit komisyonlarında vazife alır. O da arkadaşları gibi isim değiştirme modasına kapılır. Soyadı hususunda dedelerine sadık kaldığı söylenebilir. Şeyh suvar (atlı bey) lâkabına küçük bir takla attırır "Beyatlı" da karar kılar. 1923'te Urfa mebusu olur. Şimdi Üsküplü'nün Urfa'da ne işi var diye sorup da beni zorlamayın. Zaten bildiğimiz manada seçim de sandık da yoktur ortada. Hal böyle olunca Urfa'yı ve Urfalıları tanıması icap etmez, şehrin dertlerini ondan soracak değillerdir ya? Aynen Yozgat ve Tekirdağ'ın problemlerini de sormadıkları gibi.. (Yozgat ve Tekirdağ'dan da mebusluk yaptığı anlaşılıyor inşallah) O yıllarda Çankaya'ya yakın duranlar bir nevi ulufe alır, mebus ya da sefir yapılırlar. Yahya Kemal her iki nimete de kavuşur, başına adeta devlet kuşu konar. Avrupa'nın çeşitli başkentlerine (Varşova, Madrid, Lizbon) elçi olarak yollanır. Doğrusunu isterseniz diplomatlıkta zorlanmaz. Hem mülkiyelidir, hem de temsil kabiliyetine haizdir, lisanı vardır en azından... Nedendir bilinmez korunur, kollanır, kayrılır. Hatta bir ara Halkevleri Sanat Danışmanlığı gibi bir makam sunarlar. İsmet Paşamızın milli şef olduğu yıllarda da değişen bir şey olmaz. Seçimler yapılır ama süreta... Valiler hem şehremini (belediye başkanı) olur, hem de CHP İl teşkilatını uhdelerine alırlar. Belli bir kadro işte... Tek kale maç yapar. Ki kitaplar buna zümre iktidarı (oligarşi) diyorlar. Paşa, Yahya Kemal'i de unutmaz, İstanbul milletvekili (1943-1946) olarak çağırır Ankara'ya. Yahya Kemal müzmin bekarlarımızdan biridir, Pakistan Büyükelçiliğinden emekli olduktan sonra bir süre İstanbul Park Otel'de (Gümüşsuyu sırtlarında lebiderya bir binadır) yaşar. Düzensiz hayatı yüzünden vücudu çöker, tedavi için Paris'e yollanırsa da şifa bulamaz. Son günlerini Cerrahpaşa'da geçirir ve böylesi bir 1 Kasım günü (1958) gözlerini hayata yumar. HALBUKİ, OYSA... Şimdi plağı çevirelim ve madolyanın öbür yüzüne bakalım... Yahya Kemal şairdir bir kere, sanatkârdır. Bu konuda dostu düşmanı mutabık kalır. O, ecdada sövmenin marifet sayıldığı günlerde büyük bir boşluğu doldurur, mısraları ile kâh bin atlı akınlara katılır, kâh Süleymaniye avlusunda secdeye kapanır. Üstüne basa basa "maneviyatçıyım" der ve bedeline katlanmaya hazırdır. Ki bu kararlı tavrı ile bazı amcaların ezberini bozar. Anadolu'ya, Rumeli'ye ve hassaten İstanbul'a saf temiz samimi bir sevgi besler, ancak tutkuyla bağlananların söyleyebileceği beyitlere imza atar. Uydurukçaya asla bulaşmaz, hece vezninin "kanun" olduğu yıllarda aruzdan caymaz (Dört Aruzcular). Büyük şair ve çok büyük bir alim olan Bakî'nin yolunda yürür, taklitçisin diyenlere aldırmaz. Devlet adamıdır. Mustafa Kemal'in sofrasına oturabilen sayılı isimden biridir ama devrin çapsız şairleri gibi "atam atam" diye çığırma basitliğinde bulunmaz. Hatta o davetlerden birinde Behçet Kemal Çağlar Atatürk'e ayaküstü bir şiir yazar, boyun damarlarını şişire şişire okumaya başlar. M. Kemal, Y. Kemal'e sorar: "B. Kemal'i nasıl buldun?" "O bir fenomen" der, laf sokar kibarca... Çıkarlar... Behçet Kemal övüldüğünü sanmaktadır, eğilir yılışır. Yahya Kemal elinin tersi ile yıkıl işareti yapar, "Git başımdan!" M. Kemal yine sofrasına çağırdığı gecelerden birinde sorar "Ankara'nın nesini seviyorsun?" "İstanbul'a dönüşünü!" der diğerlerinin şaşkın bakışlarına aldırmadan. "İstanbul'a dönüş" sarsıntılı bir şimendifer yolculuğu olmasa gerektir, mana içinde mana! Onun bu sağlam duruşunun sebebini araştırırsanız şunlar çıkar karşınıza. Çocukluğunda yaşadığı şehir, aldığı terbiye, ailesi.. Ki kısaca Üsküp ve Üsküplüler diyebiliriz buna. EVLAD-I FATİHAN Ona ait ilk kayda meşini yıpranmış bir Mushaf-ı şerifin ilk sahifesinde rastlanır."Mahdumum Ahmet Agâh dünyaya geldi. 20 Teşrinisani 1300... Saat on bir buçuk raddeleri" İshakiye Mahallesinde büyük valide Adile Hanımın konağında açmıştır gözlerini. O gece kar yağmıştır, Üsküp nadiren boyanır böyle buzlu beyaza... Babası bir ara Belediye Başkanlığı da yapan ehil bir memurdur. Dedeleri, büyük dedeleri hürmet edilen zatlardır. Annesi Nakiye Hanım, Leskofçeli İsmail Paşazade Dilâver Beyin kızıdır. Bilirsiniz bu aileden şairler çıkar. Her iki tarafın cetleri de Şehsuvar Paşa'da (III. Mustafa devri sancak beyi) birleşirler. Ki şeksiz şüphesiz evlâd-ı fatihandırlar. Şairimiz dadılar, uşaklar elinde büyür. Dadısı Fatıma Hatun hususi meziyetlerle mücehhez bir hanımdır. Çocuğu yoktur bu yüzden AA'a pek bağlanır. Nanasının (Fatıma Hatunun) kocası Ali Zaim asırlar evvelki kâhyaları andırır. Kadim bir insandır, pos bıyıklıdır. Vakurdur, heybetlidir, sadıktır. Özenle işlenmiş, mavi çakşır giyer, lâhor işi kuşak sarınır. Cepkeninin cebinden kösteğinin zinziri sallanır. Leskofçe muhacirlerinden Hüseyin Ağa sıradan bir uşaktır ama şairimiz önünde saygı ile eğilir ve Lala der ona. Battal Gazi Destanı'nı ilk kez ondan dinlemiştir zira. Hüseyin Ağa bazen yanık türküler mırıldanır, kâh gurbet havaları ile hüzün yüklenir, kâh kahramanlık ezgileri ile ağlatır. Üsküp'te şairimizin doğduğu ev ve mektebinin bulunduğu semt. AYAĞI ÖPÜLESİ ANA Bütün bunlar bir yana Yahya Kemal'in üzerinde annesinin inanılmaz bir tesiri vardır. Nakiye hanım Ehl-i takva bir kadındır. Gün boyu Muhammediye okur, şairimiz ilk Kur'ân-ı kerim derslerini ondan alır. Türkçe'yi onun dizi dibinde sever, güzel lisanımız için "anamın ak sütü gibi tatlı" diyecektir yıllar sonra... Annesi sık sık "bak uğulcaazım" der, "dünyada iki insanı çok seveceksin tamam mı?... Önce yüzü suyu hürmetine kainatın yaratıldığı Peygamber efendimizi sallallahü aleyhi ve selem, sonra Sultan Murat efendimizi!..." İyi de hangi Murat? Birinci, ikinci, üçüncü, dördüncü, beşinci? Üsküplüler Murad-ı Hüdavendigâr'la, II. Murat'ı mecz eder, ikisinden ulu bir hayal kurar, götürüp Murat Camiinin bulunduğu tepeye oturturlar. Murat dendi mi "devlet" gelir akla, o sıralar tahtta kimin oturduğu pek de umurlarında değildir aslında... MÜREKKEP YALAMIŞ Şairimiz anlatır: "Annem, beni bir gün kucağına aldı. Gözleri yaşlıydı. Saçlarımı okşadı. 'Seni Mektep'e başlatacağız Agâh' dedi, 'korkma, sıkılma, orada oyun oynaycaksın akranlarınla' Çarşıdan bana savatlı bir divit ile sırmalı bir cüzdan aldılar. Mektep sabahı büyük annem Adile Hanımın Elini öptürdüler; ninem beni bağrına bastı ve bir sarı lira sıkıştırdı avucuma. Sonra annemin, teyzelerimin ellerini öptüm. Evin harem kısmında veda işi bittikten sonra beni selâmlığa çıkardılar. Aman ya Rabbi! Minderlerde çepçevre insan, kimisi bağdaş kurmuş, kimisi diz kırmış. Bana bakarak: Maşallah! Maşallah! Diyor, iltifat ediyorlar. Babam kolumdan tutarak Hoca Sabri Efendinin önünde diz çöktürdü. Önünde bir rahle, üzerinde de yeşil bir kâğıt var Sabri Efendi elimi tuttu, kamışı hokkaya daldırdık yeşil kâğıdın üzerine "Rabbi yessir..." yazdırdı. Güya ben yazmışım gibi aferin. aferin diyorlar. Sonra yazının üzerine toz şeker döktü, 'haydi göreyim seni mürekkebi yala' . Kâğıdı yaladım. Alkışlar alkışlar. Maşallah... Subhanallah... Derken eller açıldı, dua ... Mahalle arkadaşlarıma (ki artık mektep arkadaşım olacaklardı) şerbetler sunuluyor külah külah şeker dağıtılıyor bu arada. Beni faytona bindirdiler, çocuklar ardımızda.. Kafile mektep yoluna koyuldu, koro halinde başladık mı ilâhîye, sokaklar çın çın çınlıyor Şol cennetin ırmakları Akar Allah deyu deyu Çıkmış İslam bülbülleri Öter Allah deyu deyu Esnaf dükkanlarının önüne çıkmış gülümsüyor, kafes arkalarında, saçaklarda tülbentli başlar sallanıyor. Nitekim Saat Bayırından çıktık, Beyanbaba Türbesi denilen o muhteşem türbeden sonra Yeni Mekteb göründü. Hocam Gani Efendi beni yüksek tavanlı, geniş bir divanhaneye aldı. Kendi rahlesi, dipte, değirmi bir sofa hâlinde. Çocuklar postekiler üzerine çökerek okurlar... MEKTEPLİ AGÂH Agâh, annesinin özenle oyaladığı şilteyi Muallim Gani Efendinin arkasına koyar ve tedrisat başlar. İlk okuyabildiği eser bir ilmihal kitabıdır ve başında "Elhamdülillah biz Müslümanız... Din-î mübîne ser - beste - gânız!" yazar. Artık evde annesi ile Muhammediye okur, cennet cehennem sırat köprüsü hakkında sorular sorar. Sekiz yaşına girdiğim bir sonbahar günü beni Yeni Mektepten aldılar, hakikaten yeni bir mektep olan Mekteb-i Edeb'e yazdırdılar. İşte bu şarktan garba ilk geçişim oldu. On bir yaşımda iken buradan şahadetname aldım. Biricik validesi vefat ettiğinde 13 yaşındadır. Artık kendi deyişi ile sofu olmuştur, her gün İsa Bey camisine gider ve Yasin-i şerif okur anacığının aziz ruhuna... "Üsküp'te, biz Türkler, en maddî, riyazî ve doğru bir tarih hesabiyle, Milâdın 1392 senesinden 1914 senesine kadar tam beş yüz on sene oturmuştuk. Lakin 1392'de fethedilen Üsküp şehir filan değil bir kaleciktir. Yıldırım Beyazıt Üsküp'ü hem feth hem de tesis eder II. Murat ise mamur kılar Rumelinin önemli merkezlerinden biri yapar. Şehrin imarı ile uğraşan Paşa Yiğit adlı Türk beyi ile onun oğlu Oruç Paşa'nın adı mahallelerde yaşar. Üsküplüler II. Murat'ın kurmaylarından Sırbistan fatihi Gazi İshak Bey'i ve onun oğlu Gazi İsa Beyi (ki o da Fatih'in silâh arkadaşıdır) yaptırdığı muhteşem camilerden tanırlar. Şehrin ötesinde berisinde mezar taşları vardır ve hepsi hakkında bir şeyler anlatırlar." KULAĞINDAKİ EZAN Şehir o kadar Türk o kadar müslümandır ki kokusu sinmiştir toprağına. Üsküp ki Şar Dağında devamıydı Bursa'nın "O yaşlarımda ben, Üsküp minarelerinden yükselen ezan seslerini duyarak, içim bu seslerle dolarak yetişiyordum. Ezan-ı Muhammedi başladığı zaman evimizde ruhanî bir sessizlik olurdu. Galiba Üsküp'ün sokaklarında da böyle bir rüzgâr dolaşır, bütün şehri bir mabet sükûnu kaplardı. Annemin dudakları ism-i celâlle kımıldardı. 1300 sene evvel, Hazret-i Muhammed'in Bilâl-i Habeşî'den dinlediği ezan, asırlarca sonra hem dinî hem millî sedamız olmuştu. O anda semamızın mağfiret âleminden gelen ledünnî bir sesle dolduğunu hissederdim. Lâkin bu sesler, beni bütün ömrümde bırakmış değildir. Müslüman Türk çocuklarının dinî ve millî terbiyesinde ezan seslerinin büyük tesiri olduğuna inanırım. Paris'te iken bile, hiç münasebeti olmadığı hâlde, kulaklarımda Üsküp'teki ezan seslerinin akseddiği anlar olmuştur." İşte şairimiz, böylesi faziletli bir annenin evlâdıdır. Ve nurlu Üsküp, Skopje olmamıştır daha...