Tabutuna haciz konmuştu
Geçen hafta son padişah Sultan Vahideddin'in enkaz üzerine tahta oturduğu ve bu şartlarda Anadolu hareketini başlattığı anlatılmıştı. Padişah, Anadolu'daki mukavemet hareketlerini bir elden sevk ve idare ederek, bunu düşmanlara karşı bir koz olarak ileri sürmeyi ve bu sayede avantajlı bir sulh yapabilmeyi umuyordu. SULTANAHMED'DE ASACAĞIZ! Anadolu'da birbiri ardına zafer haberleri geliyordu. Muzaffer Ankara artık başka bir otoritenin altında hareket etmeye niyetli değildi. Malta sürgününden dönen İttihatçılar Anadolu'ya geçerek burada tekrar hâkimiyeti ele geçirmeye başlamıştı. Nihaî zaferin kazanılmasından iki ay sonra Rıza Nur'un saltanatın kaldırılması hakkında Ankara'daki meclise verdiği kanun teklifi reddedildi. Bunun üzerine 1 Kasım 1922 günü Kemal Paşa "Buradakiler bu oldu-bittiyi kabul ederse ne âlâ! Aksi takdirde bu iş yine olacak, ama ihtimal bazı kafalar kesilecektir" meâlindeki tarihî konuşmasını yapınca muhalif mebuslar "Biz hâdiseyi başka açıdan değerlendiriyorduk. Şimdi aydınlandık" dediler. Kanun sadece (1926'da asılan) Lâzistan Mebusu Ziya Hurşid'in muhalefetiyle kabul edildi. Padişaha içeriden ve dışarıdan gelen baskılar dayanılmaz bir hâl aldı. Gazetelerde her gün aleyhte ve hakaretâmiz yazılar neşrediliyordu. Kanun-ı Esasî gereğince padişah hükûmet icraatından mes'ul olmadığı hâlde, her kötü işin sebebi olarak görülüyordu. Saraya tehdit mektup ve telgrafları yağıyordu. Nitekim Kırşehir Mebusu Yahya Galip padişaha "İstanbul'a geldiğimizde seni Sultanahmed Meydanında asacağız. Karılarını kızlarını da askerlere vereceğiz" diye telgraf çektiğini yıllar sonra neşredilen hatıralarında itiraf etmiştir. O arada Nureddin Paşa, Ali Kemal Bey'i linç ettirdi; padişaha da böyle yapacağını açıkladı. Bu esnada Ankara meclisi padişahı vatana hıyânet ile itham eden teklifi kabul etti. Padişah can ve ırzının emniyette olmadığını anladı. Siyasî bir buhrana ve iç savaşa sebep olmak istemedi. Ortalık yatıştıktan sonra tekrar geri dönmek niyetiyle hicrete razı oldu. Sonradan "Yaşamak imkânsız olan yerden hicret, Hazret-i Peygamber'in sünnetidir" diyerek kendisini müdafaa etmiştir. Nihayet saltanatın kaldırılmasından iki hafta kadar sonra, 17 Kasım 1922 Cuma sabahı Malaya adlı İngiliz kruvazörü ile şehri terk etti. O zaman İstanbul işgal altında olup, bunun haricinde bir vasıta ile seyahate çıkmak zaten mümkün olmadığından İngiliz gemisiyle gidişini tenkit etmek yersizdir. Ankara padişahtan kurtulduğuna çok sevindi. Yanında oğlu ve yakın bendegânıyla Malta'ya çıktıysa da İngilizlerin niyetini anlayarak buradan Mısır ve Hicaz'a gitti; ama fazla kalamadı. Padişahken yaşadıklarını anlatan iki beyannâme neşretti. Gençliğinde İstanbul'a gelen ve o zamanlar veliahd olan Vahîdeddîn Efendi'den yakın alâka gören İtalya Kralı Vittorio Emanuele vefâ göstererek kendisini İtalya'ya davet etti. Padişah 1923 senesinde San Remo şehrine yerleşti. İçinde düştüğü büyük sıkıntıya rağmen, kendisine bir generalini göndererek, yardımcı olmak ve saraylarından herhangi birini tahsis etmek isteyen Kral'ın teklifini, "Ben bütün Müslümanların ruhanî reisiyim. Peygamber postunda oturuyorum. Bu sıfat, kendi dinimden olmayan bir zâtın teklifini kabulden beni meneder" diyerek kibarca geri çevirmişti. Padişah memlekete dönmekten artık ümidini kesmişti. Burada acı ve sıkıntı içinde geçen bir sürgün hayatından sonra, 16 Mayıs 1926 günü yatsı namazını müteakip geçirdiği kalp krizinden vefat etti. Cenazesi Şam'a getirilerek Selimiye Câmii hazîresine defnedildi. Vefat haberini, Adana'da bir akşam yemeği sırasında, Roma büyükelçisinin telgrafından öğrenen Reisicumhur Mustafa Kemal'in, "Çok namuslu bir adam öldü. İsteseydi sarayın bütün mücevherlerini götürür ve öyle bir ordu kurup geri dönerdi ki..." demekten kendisini alamadığı söylenir. YAPARSA O YAPAR! Sultan Vahîdeddin zeki ve çabuk kavrayışlıydı. Sakin, ciddî ve tedbirli idi. Az konuşurdu. Mütevazı ve iktisatlı bir yaşantısı vardı. Sultan Hamid'in en çok bu kardeşini sevdiği, tahttan indirildikten sonra bir gün: "Vahîdeddin Efendi devleti iyi idare eder. Yaparsa o yapar. Şayet ona da mâni olurlarsa, bizim hâne dağılır, yok olur!" dediği rivayet olunur. Arada Sultan Reşâd olmayıp da, Sultan Hamid'den sonra tahta çıksaydı, belki de İttihatçıların hatalarını önleyecek, felâketlerin önüne geçip, devleti, asrının güçlü devletleri arasına sokacak kudret ve kıymette idi. Babası gibi Nakşî olup, Gümüşhânevi tekkesinden Ömer Ziyâeddin Dağıstanî'nin muhibbiydi. Hatta vefatı üzerine şeyhin bastonunu hatıra olarak almıştır. Eşi az görülebilecek kadar namuslu olduğu, vatanından koparken yanında pek cüz'î şahsî varlığından başka bir şey götürmeyişi, hatta son maaşını da "O ay çalışmadığı" gerekçesiyle hazineye iade edişinden bellidir. Ayrılışının üzerinden henüz 4 yıl geçmeden vefatında esnafa olan borçlarından dolayı tabutu 15 gün haczedilerek cenazesi kaldırılmamış; sağdan soldan toplanan para ile borcu kapatılarak tabut kurtarılmıştır. Yastığı altında parasızlıktan alamadığı ilaç reçeteleri çıktı. Milletimin ocağı yanıyor 1919 ramazan ayında bir sabah Yıldız Sarayı'nda yangın çıktı. Kısa zamanda büyüyen alevler, sultanın dairesini de sardı. O geceyi tesadüfen Cihannümâ Köşkü'nde geçirmiş olan Sultan Vahîdeddin yangını haber alınca, gecelik entarisi üzerine pardösüsünü giyerek dışarı çıktı. Köşkün önünde hiç telâş göstermeden yangının söndürülmesini seyrederken, müstahdemlerden birinin teessüründen ağlamaya başlaması üzerine canı sıkılarak, "Benim milletimin ocağı yanıyor. Ben onu düşünüyorum. Kendi evim yanmış, ne ehemmiyeti var!" dedi.