Esnaf ve sanatkâr işçilerinin hakları

Çalışanların İş Kanununa tabi olup olmaması haklar, sorumluluklar ve yükümlülükler açısından büyük ehemmiyet taşımaktadır. Keza İş Kanununun amacı işverenler ile bir iş sözleşmesine dayanarak çalıştırılan işçilerin çalışma şartları ve çalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarını düzenlemektir. Bu kanun, istisnalar dışında kalan bütün iş yerlerine, bu iş yerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine ve işçilerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanmaktadır.

 

Bu bağlamda İş Kanunu kapsamında yer alan çalışanlar bu yasada düzenlenen bütün haklara sahip olabilmektedir.

 

Esnaf ve Sanatkâr iş yeri işçilerine bakıldığı zaman tamamının İş Kanunu kapsamına alınmadığı görülmektedir. Hâl böyle iken kapsamda bulunmayan çalışanlar, mezkûr kanunda yer verilen başta kıdem, ihbar tazminatları ve iş güvencesi başta olmak üzere birçok haktan mahrum kalmaktadır. Kapsam dışında kalan çalışanların hak ve yükümlülüklerinin belirlenmesinde Borçlar Kanunu hükümleri esas alınmaktadır.

 

 

ESNAF VE SANATKÂRLIK KRİTERLERİ

 

 

Genel olarak esnaf ve sanatkâr iş yerlerinde çalışanlar hakkında İş Kanunu hükümleri uygulanmamaktadır. Bununla birlikte esnaf ve sanatkârlık kriterleri ön plana çıkmaktadır. İş Kanununa göre Esnaf ve Sanatkârlar Kanunu tarifine göre üç kişinin çalıştığı iş yerlerinde bu kanun hükümleri uygulanmayacaktır.

 

Esnaf ve Sanatkâr Kanununda; Esnaf ve sanatkâr, ister gezici ister sabit bir mekânda bulunsun, Esnaf ve Sanatkâr ile Tacir ve Sanayiciyi Belirleme Koordinasyon Kurulunca belirlenen esnaf ve sanatkâr meslek kollarına dâhil olup, ekonomik faaliyetini sermayesi ile birlikte bedenî çalışmasına dayandıran ve kazancı tacir veya sanayici niteliğini kazandırmayacak miktarda olan, basit usulde vergilendirilenler ve işletme hesabı esasına göre deftere tabi olanlar ile vergiden muaf bulunan meslek ve sanat sahibi kimseler olarak belirtilmiştir. Bu yasadaki düzenleme ile esnaf ve tacir ayrımında başka ölçütlere yer verilmiş olup, kamyonculuk, otomobilcilik ve şoförlük yapanların da ekonomik sermayesi, kazancının tacir sanayici niteliğini aşmaması ve vergilendirme gibi ölçütler çerçevesinde değerlendirilmesi gerekecektir.

 

Önceki (507 s.) Yasa döneminde esnaf sayılan kamyoncu, taksici, dolmuşçu gibi kişilerin de bu yeni ölçütler çerçevesinde esnaf sayılmama ihtimali ortaya çıkmaktadır. Ekonomik faaliyetini daha çok bedenî çalışmasına dayandıran düşük gelirli taksi ve minibüs işletmesi sahiplerinin esnaf olarak değerlendirilmesinin daha doğru olacağını belirtmek gerekir. Yargıtay 9. Dairesinin 2008 yılında vermiş olduğu kararlar bu doğrultudadır. (Yargıtay 9.HD. 28.4.2008 gün 2008/ 3568 E, 2008/ 10904 K.)

 

En son yürürlüğe konan yasa hükümlerinde belirtilen esnaf ve sanatkâr faaliyeti kapsamında kalan iş yerinde üç kişinin çalışması hâlinde, İş Kanunu uyarınca, bu iş yeri İş Kanununun kapsamının dışında kalmaktadır. Maddede üç işçi yerine “üç kişi”den söz edilmiştir. Bu ifade, iş yerinde bedenî gücünü ortaya koyan meslek ve sanat erbabını da kapsamaktadır. İşinde bedenî gücü ile çalışmakta olan esnaf dâhil olmak üzere toplam çalışan sayısının üçü aşması durumunda iş yeri 4857 sayılı Yasaya tabi olacaktır. Dolayısıyla işçilerin hakları açısından bu nüansları bilmeleri başta kıdem ve ihbar tazminatı olmak üzere tüm haklarını eksiksiz elde etmeleri açısından önemlidir.

 

 

ESNAF ÇALIŞANLARININ ÖZLÜK HAKLARI

 

 

İşinde bedenî gücü ile çalışmakta olan esnafın kendisi de dâhil olmak üzere toplam çalışan sayısının üçü geçmeyen iş yerlerinde çalışanlar İş Kanunu'nun kapsamı dışında kalacağından, bu kanunda yer alan başta kıdem, ihbar tazminatları ve iş güvencesi başta olmak üzere birçok haktan mahrum kalmaktadır. Ancak esnaf ve sanatkâr çalışanları tamamen korumasız değildir. Borçlar kanunu hükümlerinde yer alan ücret, izin ve diğer haklardan faydalanabilmektedir.

 

Esnaf çalışanları her ne kadar İş Kanununda yer verilen iş güvencesi, kıdem tazminatı gibi haklardan mahrum olsalar da kötü niyet tazminatı, ölüm tazminatı ve haksız feshe ilişkin haklardan müstefit olmaktadır. Ancak yıllık izinleri, ihbar önelleri İş Kanununa göre daha azdır.

 

Sosyal güvenlik açısından esnaf çalışanları hizmet akdine göre çalıştıklarından İş Kanununa tabi diğer işçiler gibi 4/1-a (SSK) sigortalı sayılmaktadır. Bu itibarla sosyal güvenlik haklarından faydalanma yönünden herhangi bir ayrım bulunmamaktadır.