KARABAĞ ZAFERİ SONRASINDA BÖLGEDE DENGELER DEĞİŞTİ Güney Kafkasya satrancı

 

 

 

Dünyanın yeni ekonomik merkezinin Asya’ya kaydığı, Çin’in yükseldiği fakat Amerika’nın II. Dünya Savaşı’ndan sonra inşa ettiği NATO gibi askeri-güvenlik yapısının olmadığı bir paradigma içinde -tarihi hakikatleri de göz önünde bulundurursak- İpekyolu ülkelerinde  güvenlik ve istikrarın sağlanması Rus-Türk işbirliği olmadan imkansız gibi gözüküyor. 

 

 

 

Yeni dünya nizamında güçler dağılımı açısından  stratejik  ehemmiyeti artan coğrafyaların başında kuşkusuz Hazar ve Karadeniz havzası geliyor. Pakistan- Afganistan- Türkmenistan-Azerbaycan-Türkiye  hattında engeller büyük ölçüde ortadan kaldırılıp tarihî yakınlaşma sağlanırken, Karabağ  zaferiyle birlikte güç dengesinin değiştiği Güney Kafkasya; ittifaklar, işbirlikleri ve jeopolitik mücadeleler açısından da  kritik hâle geliyor. Müşterek Türk  tarihin derinliklerinden beslenen Türkiye-Azerbaycan kardeşliğinin enerji hatlarından askerî ortaklığa güç ve imkan dengesi içinde aşama aşama seviyesini yükselterek  devam ettirdiği  hamlelerle, bölgede yeni jeopolitik güç dengesi şekillenmiş,  ister Türk Dünyasının birliğinin derinleştirilmesi isterse de Rusya- Türkiye uzlaşması Karabağ zaferi sonrası keyfiyet itibariyle  farklı bir aşamaya geçmiştir. İşgal altındaki toprakların büyük bir bölümünün kurtarıldığı Karabağ operasyonu gibi, Rus barış gücünün konuşlandığı Ermenilerin yaşadığı  bölgelerde Rusya’nın ne tür bir strateji izleyeceği, Hankendin’deki ayrılıkçı rejimin bertaraf edilerek  Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünün tamamen sağlanması noktasında Rusya’nın destek mi yoksa engel mi olacağı, mağlup Ermenistan’ın  Azerbaycan ve Türkiye’yle münasebetlerini normalleştirerek rövanşist yaklaşımlardan kurtulması meselesinde Moskova’nın nasıl tavır takınacağı ve Türk- Rus münasebetlerinin seyri, İpek Yolundaki satranç oyunun hangi istikametlere yöneleceği ile ilgili bizlere ipuçları sunacaktır. Bu muğlak ve komplike  satranç oyunun detaylarına değinmeye çalışacağız. Fakat bilmemiz gerekiyor ki  30 yıldır işgal altında tutulan Azerbaycan topraklarının büyük bir kısmının kurtarılması ve savunma stratejileri açısından kolay, saldırı hamleleri yönünden oldukça zor dağlık sahaya sahip olan Karabağ’ın kalbi Şuşa şehrinin dünya harp tarihine geçecek büyük bir kahramanlıkla alınması, Türkiye-Azerbaycan ittifakının her anlamda zirve noktasında olan  güç ortaklığı sayesinde mümkün olmuştur. Elbette  44 günlük savaşta görüldüğü gibi kahraman Azerbaycan ordusunun Ermenistan’ı çok kısa zamanda dize getirmek imkanı vardı. Ancak tarihten günümüze Türk dünyasına karşı kullanılan Ermeni projesi, Moskova başta olmak üzere emperyal merkezlerin bölge siyasetinden soyutlanarak analiz edilemez. Ankara’nın katiyetli tavrı, işte bu noktada Bakü aleyhindeki dış güçleri dengeleyici faktör olarak belirleyici olmuştur.

 

ZAFERİN GETİRDİĞİ VİZYON

 

Ermenistan’ın yenilgiyi kabul ederek  10 Kasım Antlaşmasına imza atmasında, Paşinyan da dâhil bütün  askerî ve sivil güvenlik bürokrasisinin itiraf ettiği gibi, Azerbaycan ordusunun Karabağ’daki ayrılıkçı rejimin  sözde başkenti  Hankendi’nin kapısına dayanması, muhasara altındaki Ermeni silahlı birliklerinin geri kalanının da esir götürülmesinin an meselesi olması esasen tesirli olmuştur. İki bin yıllık ordu geleneğinin birikimi  üzerinde intişar eden Türk  kurmay aklının derin bir hesap ve bilgiyle planladığı, siyasi aklın mükemmel uluslararası siyaset okumasıyla yönettiği, Azerbaycan ordusunun büyük bir şecaatle gerçekleştiği Karabağ operasyonu, sonuçları itibarıyla yeni Kafkasya vizyonunu etkilemiştir.   

 

ERMENİSTAN DURUMU DOĞRU OKUMALI

 

Kafkasya’da güvenlik ve işbirliğiyle ilgili olarak, yenilgi sonrası Ermenistan siyasetinde devam eden iktidar kavgasının nereye evrileceği, Türk düşmanlığından Ermeni toplumunun nasıl  temizleneceği gibi sorulara verilecek cevaplar önemlidir. Ancak artık Ermenistan için kendi iç süreçlerinin çok üzerinde, ya Türkiye ve Azerbaycan’la normalleşerek var olmak, ya da düşmanlığa devam ederek yok olmak dillemasıyla karşılaştıracak kadar büyük bir süreç işliyor. Tarih boyu Türk varlığına karşı emperyal güçlerin kullanışlı aparatı olmaktan başka bir hüviyet kazanamayan Ermenistan, merkezinde Türk dünyasının yer aldığı büyük güç sıçrayışını, Rusya-Türkiye işbirliğinin global kodlarını, “Tek Kuşak Tek Yol” projesi çerçevesinde tarihî İpekyolunun yeniden canlandırılmasında kilit coğrafi konumlarıyla Türkiye ve Azerbaycan’ın oynadığı rolü doğru okuyarak ona göre pozisyon almak durumunda. Bölgedeki askeri-stratejik manzara ile ters olan Ermeni  rövanşizminin öldürücü tehlikesine, eski cumhurbaşkanları ve tecrübeli uzmanlar dâhil pek çok Ermeni akademisyen dikkat çekmekte,  şovenizm marazından ayılmak istemeyen Ermeni toplumunu ikaz etmektedirler. Türkiye- Azerbaycan işbirliği, coğrafyanın kader oluşunu, tarih boyu sergilediği hoşgörü kültürünü ve paylaşımdan yana yaklaşımları esas alarak, jeopolitik denge sürecini ve Rusya’yla münasebetlerin perspektifini dikkate alarak Ermenilerin yaşadığı Hankendi ve Hocaven’de şimdilik bir askeri müdahalede bulunmuyor. Bu şekilde onlara terör gruplarından arınarak Azerbaycan vatandaşları gibi hayatlarını sürdürmeleri için şans sunulmuş, Ermenistan’a  topraklarından geçen  koridorları açarak, geçtiği bütün güzergahları ihya edecek İpekyolu trenini kaçırmayarak  ekonomik sorunlarını halletmek fırsatı verilmiştir. 

 

KREMLİN DURUMUN FARKINDA

 

Ermenistan, tarihî hamisi Rusya’nın da büyük problemlerle boğuştuğunu, stratejik planda Çin’in etkisi altında erimek veya Batı’nın bir parçası hâline gelerek Ortodoksluktan Slavlığa varlık iddialarını kaybetmektense Türk gücüyle ittifak içinde yeni bir Avrasya inşa etmekten başka yolunun olmadığını görmelidir. Bu kontekste Güney Kafkasya’da yaşananlar bir samimiyet testi mahiyetindedir. Azerbaycan’ın kaybedilmesinin Rusya açısından bütün Kafkasya’nın kaybedilmesi anlamına geleceğini Kremlin’de görmeyen var mıdır?  Karabağ’da ateşkesi izleme sürecinde Türkiye’yle oluşturulan ortaklık,  yeni paradigmaları ortaya koymak ve Rusya’nın tarih boyu Azerbaycan’a, Türk dünyasına karşı  gerçekleştirdiği müstemlekeci siyasetin  telafisi bakımından da önemlidir. Özellikle Türk-Rus işbirliği, bütün İpekyolu coğrafyasının güzergâh ülkelerinde istikrarın korunması, yolların, koridorların güvenliğinin sağlanması, diğer uluslarası aktörlerin sürece müdahalesinin minimuma indirilmesi, ortak ekonomik layihalar icra edilerek "kazan kazan" anlayışıyla ekonomik kalkınma ve refahın sağlanması açısından da her iki ülkeye bambaşka bir gelecek vadediyor. Dünyanın yeni ekonomik merkezinin Asya’ya kaydığı, Çin’in yükseldiği, fakat Amerika’nın II. Dünya Savaşı’ndan sonra inşa ettiği NATO gibi askeri-güvenlik yapısının olmadığı bir paradigma içinde -tarihi hakikatleri de göz önünde bulundurursak- İpekyolu ülkelerinde  güvenlik ve istikrarın sağlanması Rus-Türk  işbirliği olmadan imkansız gibi gözüküyor. 

    10 Kasım Antlaşması  sonrasında  ilk defa üç ülke liderinin biraraya geldiği Moskova toplantısının  esas gündemini  de antlaşmanın 9.cu maddesinin (Azerbaycan’ın diğer bölgeleriyle Nahçıvan’ı, Türkiye ile Kafkasya’yı birleştirecek Zengezur koridorunun açılması)  icra edilmesinin oluşturması, süreci hızlandırmak için başbakan yardımcıları düzeyinde çalışma komisyonu kurulması, Moskova’nın da Ankara’yla birlikte Güney Kafkasya’daki bütün nakliyat koridorları ve yolların açılarak, ekonomik bağların kurulmasında kararlı olduğunu ortaya koyuyor. Rusya’nın  Gürcistan üzerinden Ermenistan’la tek kara bağlantısının temin edildiği, üslerinin lojistik desteğinin sağlanması açısından da kritik önemde olan dağ yolunun kış şartlarında  geçilmez olduğu, Tiflis’in NATO üyeliğinin Biden döneminde hızlanabileceğini, İran- Amerika ilişkilerinin de yeni dönemde normalleşme sinyalleri verdiği dikkate alınırsa, Azerbaycan ve Türkiye Cumhurbaşkanlarının 3+3 modeliyle Gürcistan ve İran'ı da içine alan işbirliği platformu önerisine Moskova’nın da destek vereceği açıktır. Biden Amerika’sının Rusya stratejisi ve Karadeniz hakimiyeti uğrunda mücadelesinde Gürcistan ve Ukrayna’nın daha da önem kazanacağını da düşünürsek, Karabağ’da Moskova’nın yapıcı tavırlarına karşılık Türkiye’nin teşebbüsüyle Moskova- Kiyev, Moskova-Tiflis temasları da yoğunlaşıp, sorunlar çözülebilir. Bu şekilde Karadeniz’den Hazar’a Türk- Rus garantörlüğünde güvenlik havzası oluşturulabilir. Aksi hâlde Rusya’nın güvenlik sıkıntıları, kuşatılmışlık durumu derinleşerek devam edecektir. 

 

ABD TESİRİ AZALDI

 

Ankara’yla ilişkilerin güçlendirilmesinin kritik önemde olduğunu, Suriye meselesinin yeni dönemde her iki ülke için esas problemlerden birini teşkil edeceğini düşünürsek , Zengezur yoluyla Rusya- Azerbaycan- Ermenistan- Türkiye hattının açılması Moskova’nın Orta Doğu ve Suriye siyaseti açısından da önemlidir. Suriye ve  Libya’da olduğu gibi Güney Kafkasya’da da bir Türk- Rus mutabakatının ortaya çıkmasıyla, 30 yıllık Karabağ sorununun büyük ölçüde çözüldüğü, Türkiye karşıtı politikalara ağırlık veren ABD’nin bu coğrafyalarda giderek etkisini kaybettiği açıktır. ABD’nin, Birleşmiş Milletler’deki Büyükelçisi Richard Mills’in “Türkiye ve Rusya Libya’dan askeri güçlerini çıkarmalıdır” açıklamasını ve Karabağ meselesinde Minsk Grubu’nun tekrar aktivitesini artırmaya çalışmasını da göz ardı etmemek lazım. Azerbaycan, topraklarının büyük bölümünü işgalden kurtarmışken, işlevsiz olan Minsk Grubunun tekrar faaliyete geçmesi , bölgede kalan, Azerbaycan vatandaşı olarak normal hayatına dönecek Ermeniler için çözümsüzlük ve yeni maceralar üretmek manasına geliyor. Hâlbuki Azerbaycan- Türkiye- Rusya  işbirliğiyle Ermenistan ile Azerbaycan arasında normalleşme sağlanabilir. Güney Kafkasya’da yeni jeopolitik şartlar oluşmuştur. ABD, bu saatten sonra ancak sözkonusu ülkelerin iç siyaseti üzerinden kargaşa ve ayaklanmalar çıkararak, iktidar değişimi sağlayarak süreci kendi lehine değiştirebilir. Ağdam’da kurulan Ortak Rus-Türk Gözlem Merkezi modeli Güney Kafkasya’daki diğer sorunların çözümü, güvenlik ve istikrarın sağlanmasında da uygulanırsa Batı bu bölgede etkisini bütünüyle kaybeder.  

 

YENİ “ÇATIŞMA” İHTİMALLERİ VAR

 

İran ve Ermenistan dâhil bütün yollar ve koridorların açılmasıyla ortaya çıkacak işbirliği ikliminden tüm bölgenin fayda sağlayacağı , Çin– Avrupa ticaretinin ivme kazanacağı ortadadır. Ancak gelişen bu durum işbirliği ve kalkınma için fırsatlar barındırdığı gibi Çin- Amerika rekabeti, Biden yönetiminin Rusya ve Türkiye’ye yönelik siyaseti bakımından belirli çatışma riskleri barındırmaktadır. YPG-PKK, DAEŞ gibi terör örgütlerine desteğini kesmeyen, Suriye ve Irak’ta “müttefiki” Türkiye’nin çıkarlarının aleyhinde kaos üreterek Kürt devleti kurma projesi peşinde olan, Doğu Akdeniz’de de Yunanistan yanlısı siyaset izleyen ABD’nin; Güney Kafkasya’da güçlenen Türkiye-Rusya işbirliğini zayıflatmak, Çin’in desteklediği  İpek Yolunun yeniden canlandırılması meselesinde tavrını görmek,  oroscu Paşinyan ve İran yönetimiyle  ne tür bir ilişki geliştireceğini anlamak, Rusya içindeki Batıcı kanadın neleri yapabileceğini izlemek lazımdır. Ermenistan basınınına yansıyan açıklamalarda, Türk düşmanlığından beslenen bazı Ermeni siyasetçi ve uzmanlarının  Zengezur koridorunun açılmasının yalnız Türkiye- Azerbaycan ittifakının işine yarayacağını öne sürerek  Zengilan- Mehri-Nahçıvan hattı yerine  Kazah-İcevan-Erivan-Nahçıvan demiryolu hattını önermeleri, Ermenistan’da rövanşist söylemlerin azalmaması  jeopolitik satrançtaki bilinmeyenlerle ilgilidir. Rusya yönetiminin içinde de Türkiye’yle ittifaktan yana olan Avrasyacılar gibi geleneksel rakip siyasetine geri dönülmesini isteyen grupların olduğu da unutulmamalıdır.  

 Türk Dünyası bütün konjonktürel ve stratejik işbirliklerine açık olmakla birlikte  dünya nizamında öteden beri var olan  “Güçlü her zaman haklıdır” ilkesinden hareketle, hakkını herhangi bir güç odağına yedirmemek, kurtlar sofrasında yem olmamak için ortak güç inşa etmek istikametinde yürüyüşüne devam etmelidir.  Rusya veya ABD’yle ittifak şartları değişebilir ancak Karabağ  örneğinde olduğu gibi  güç ortaya konulduğu zaman diğer büyük ve küçük  aktörler ona göre hesaplarını yapmak zorunda kalacaklardır.