Beyazperdenin yeni imamları!

MURAT ÖZTEKİN

Dinî temalı filmler, ramazan günlerinde en çok dikkatimizi çeken sinema eserleri oldu. Sinemanın “imamlı filmleri” de bu günlerde görünür olanlardandı. Ama yerli sinemanın imamları son senelerde çok değişti…
Yeşilçam’ın ilk dönemlerinde “Bir Kavuk Devrildi”, “Ankara Postası” ve “Nur Baba” gibi onlarca filmde tekinsiz, itici ve üfürükçü tipolojilerle tasvir edilen imamlar için 2000’li seneler farklı bir devrin başlangıcıydı. Bu defa imamlar hem hayatın içerisinden gelen müspet karakterler olarak karşımıza çıktı hem de bazı sinemacıların kendi söylemleri için kullandıkları karikatürize tipolojilere dönüşmeye başladı. Bu yüzden son senelerde inancından şüphe eden, dinde reformu tartışan, içki içip farklı mabetlerle temas kuran “makbul” imam karakterleri görmeye başladık!  Geleneksel din adamı karakterleri ise muhafazakâr yönetmenlerin filmlerinde bile eleştirilir oldu. Gelin son 15 senenin “imamlı filmlerini” hatırlayalım...

“THE İMAM”LI BAŞLANGIÇ
Millî sinema akımı kökenli yönetmen İsmail Güneş’in 2005 yapımı “The İmam”ı, sıra dışı din adamı karakterleriyle karşılaştığımız ilk filmlerdendi. Eser, imam hatip lisesinde okuduğunu saklayarak seküler bir dünyada kariyer yapan Emre’nin bir köye imam olmasına odaklanıyordu. Ancak Harley Davidson motoru, deri ceketi ve rahat duruşuyla “zamane imamı” portresi çizilen filmde şefkatin önemine değinilerek geleneksel yerine modern bir Müslümanlık öne çıkarılıyordu.

ÂŞIK MÜEZZİN
Mahmut Fazıl Coşkun da 2009’da dönemin politik atmosferinin tesirlerinin görüldüğü “Uzak İhtimal” filminde Musa adlı cami müezzinini, bir rahibeye âşık etmişti. Müezzin Musa, yaşadığı apartmandaki rahibeye alaka duyunca yolu kilise düşüyor ve kilise cemaatinden biriyle yakınlaşıyordu. Temkinli bir dili olan filmdeki din adamı, etrafımızdakilere çok benzemiyordu!

İTİRAZIM VAR!
Sansasyonel filmleriyle tanınan yönetmen Onur Ünlü, yerli sinemanın en çok tartışılan imam karakterlerinden birini “İtirazım Var” filminin tam merkezine koymuştu. Selman adlı imamın camiinde gerçekleşen bir suikastın ardından yaşadığı değişimi işleyen absürt film; içki içebilen, sazıyla Bektaşi türküleri söyleyen ve mazide boksör olan bir tiplemeyle bizi karşı karşıya bırakıyordu. Basmakalıp sözlerle klasik fıkhın aşağılandığı filmde seküler anlayışı yansıtan sözler, bir imama söylettiriliyordu. Filmde garip hadiselerin çoğu camide geçiyordu.

CEYLAN’IN İKİLİ DÜNYASI
Nuri Bilge Ceylan da son filmi “Ahlat Ağacı”ndaki  (2018) imam tiplemeleriyle Türkiye’deki İslami tartışmalara ayna olmaya çalıştı. Filmde yenilikçi bir imamla, geleneklerden yol alınması gerektiğine inanan imamı karşı karşıya getiren Ceylan, bir de başlarına laik hakem tayin ediyordu.  Her iki din adamının da “yasak elma”ya dokunan tipolojiler olarak sunulduğu eserde geleneksel İslam’ı savunan İmam Veysel, aldığı altınların üstüne yatan üçkâğıtçı ve itici biri olarak tasvir ediliyordu. Üstelik oyuncular, bazen İslami tabirleri bile doğru telaffuz edemiyordu...

ACEMİ ‘KELEBEKLER’
Tolga Karaçelik’in “Kelebekler”i (2018) de kalıpların dışında ve karikatürize bir imam karakteri ihtiva eden filmlerdendi... Babalarını kaybeden üç kardeşin cenaze için köylerine dönmeleriyle gelişen hikâyenin işlendiği eser, varoluş sancıları çeken, daha doğru ifadeyle inandıklarından şüphe ettiği için vazifelerini yapmamayı seçen garip bir imama hikâyesinde yer veriyordu. Üstelik marjinal karakterin yaptıkları, amatörce yazılan senaryo ile dinî metinlere dayandırılmaya çalışıyordu. 

TEPENİN İMAMI
Pandemi öncesinde gösterime giren ve din temelli bir tartışmayı merkezine alan “Nuh Tepesi” de, sinemanın imamlara değişen bakışını gösteriyordu. Cenk Ertürk’ün çektiği filmde, Hazreti Nuh’tan kaldığı söylenen bir ağaç yanına kabir yapmak isteyen bir adamla köylülerin karşı karşıya gelmesi işleniyor. Filmdeki imam karakteri, halkın geleneksel ziyaretgâh ritüellerine karşı çıkan, alışageldiğimiz imamlardan farklı bir karakter olarak sunuluyordu. Filmdeki ideolojik dengeyi sağlayan bu karakter saygın olsa da ananevi dokuya mesafeli bir din adamıydı.
Son senelerde sinemada arzıendam eden filmlerde yabancısı olmadığımız ve müspet imam tipolojileri vardı. Her ne kadar başka politik alt metinleri olsa da “İftarlık Gazoz”daki imam karakteri nispeten böyleydi. “Hayatın Tuzu” filmindeki Şehsuvar Hoca karakteri de gündelik hayatta sıkça karşımıza çıkabilecek karakterlerden biriydi.