Tolga Uslubaş

Birinci Dünya Savaşı'nın mütâreke günlerinde Türkiye'yi bir devletin mandası altına sokmak isteyenler türemişti.

"11 Ayın Sultanı" nasıl ramazan ise "11 Ayın Kaçağı" da sanki güllaçtır. O sadece ramazanda baş tacı olmaktadır. Türkiye'de üretilen güllacın sadece yüzde biri diğer aylarda tüketilir ama bu durumdan ne üreteni, ne de tüketeni rahatsızdır. Öyle ya güllaç aslında bir ramazan tatlısıdır...

İslam tarihi boyunca peygamber efendimizin soyundan gelen seyyid ve şerifler, saygı görmüş ve onların toplum içindeki üstün ve saygın yerlerini korumaları için Nakîbüleşrâf adı altında bir memuriyet ihdas edilmişti. Nakîbüleşrâf, Peygamber efendimizin torunlarının işlerine bakar, neseplerini kayıt ve zapteder, doğumlarını ve vefâtlarını deftere geçirir, onları adi işlere ve şanlarına uygun olmayan sanatlara girmekten men ederdi.

Evliyanın büyüklerinden İbrahim bin Edhem Hazretleri anlatıyor: Babam Horasan Belh hükümdarlarındandı. Bir gün atına binip ava çıkmıştım. Önüme çıkan tilki veya tavşan bir hayvanı kovalıyordum.

Korkulu zamanlarda, "Kelime-i temcîd", yani "Lâ havle velâ kuvvete illâ billâhil'aliyyil'azîm" çok okumalıdır. Muhammed Mâsum Hazretleri buyurdu ki: "Dertlerden kurtulmak ve murâda kavuşmak için beş yüz kere Lâ havle velâ kuvvete illâ billah ile evvelinde ve âhirinde yüzer defa salevât-ı şerife okuyup duâ etmelidir" Mu'avvizeteyn, yâni iki Kul-e'ûzü'yü çok okumak da faydalıdır. Ayrıca, Li îlâfi sûresi, her gün ve her gece hiç olmazsa on birer defa okumalıdır.

Bundan 20 yıl önce Müslüman olan Hafizullah Horibetu, Japonya'da dilediği gibi dinini yaşayamayınca bunalıma girer ve sağlığını yitirir. Kurtuluşu Müslüman bir ülkede aramaya koyulan Hafizullah, kendini bir anda Türkiye'de bulur. Çok geçmeden yeni bir hayat kurar, morali de sağlığı da yerine gelmiştir, artık o, elinde tesbihi, dilinde duasıyla bizden biridir.

Müslüman evlerinde ramazanın son günleri bir hastanın son demleri kadar hüzünlü geçer, diğer yandan gelen bayram heyecanı o hüzünlü gönüllere ışık olurdu.

Osmanlı, lütufların en değerlisi kabul ettiği ve adını da 'nimet' koyduğu ekmekten fakir fukaranın da rahatça faydalanabilmesi için fiyatlarının sabit tutulmasına gayret gösterir, gün olur fırıncının ucuz ekmek yapması ve de zarar etmemesi için aradaki farkı belediye bütçesinden öder.

Eskiden ramazan ayında fukaraya yiyecek yardımı yapacak evlerin kapısına "İnnema netamüküm" âyeti celilesi yazılıp açık bırakılırdı. Yardım edenle, yardım edilenin adları, sanları, boy boy resimleri teşhir edilmez, çeşit çeşit yiyecekler ihtiyaç sahiplerine verilirdi.

Eski İstanbul'da mahalle temizliği İslami bir gereklilik sayıldığından, sorumluluğu mahalle imamına bırakılmıştı. Temizlik konusunda çok hassas olan Osmanlı, işi kaytaran temizlikçi ve süpürgecileri kürek cezası ile korkutur, süprüntüler arasında akçe, mangır veya işe yarar başka şeyler bulurlarsa onların hakkı sayılırdı.

Eskiden akça-pakça olanlar pek rağbet gördüğü için denize girenlere, hele de güneşlenip bronzlaşanlara pek makbul gözle bakılmazdı. Umumi sahillerde denize girmenin kesinlikle yasak olduğu İstanbul'da halk, denizlerden dört tarafı kapalı ahşap 'deniz hamamları' denilen 'Osmanlı usulü plajlar' sayesinde istifade ederdi.

Âhırette kul hakkından olduğu gibi hayvan hakkından da sorumlu olduğunu bilen Osmanlı toplumu, zayıf hayvanların otlanıp beslenmeleri için meralar, çayırlar vakfetmiş, kanadı veya bacağı kırık leylekler, bunamış kargalar, kör ve sağır baykuşların karnını doyurmak için vakıflar kurmuştu.

Ramazan başladığında mahalle bekçileri ağzı laf yapan, sesi güzel, hatta biraz irticalen şiir söyleme yeteneğine de sahip bir davulcu ile anlaşır, ramazan boyunca insanların gündelik hayatlarına dair konularda mâniler söylerlerdi.

İslâm toplumlarında zekât müessesesi o kadar yerleşmişti ki, zekat verilecek kimsenin bulunmadığı çok zamanlar olmuştu. Bu devirlerinden en meşhuru, Ömer bin Abdülaziz devriydi. Şimdi ise her yıl açlıktan binlerce insan ölüyor...

Bir zamanlar ekmeğin sadece iki katına satılan et fiyatlarının aniden artması, Osmanlı'da mutfak alışkanlıklarının kökünden değişmesine sebep olur. Artık kalye ve yahnilerde et miktarı gittikçe azalır, dolmalar ve zeytinyağlı yemekler baş tacı olur ve sonunda sadece yağla yapılan sebze yemekleri sofralarda yer bulur.

Eskiden ‘taşı toprağı altın' diyen herkes İstanbul'a giremez, muhakkak belediyelerden alınan izin belgesi niteliğindeki "Mürur tezkiresi" istenirdi. Bu zorunluluk kısa süreli akraba ziyareti amacıyla İstanbul'a gelenler için de geçerliydi.

Beyazıt'taki Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi'nde muhafaza edilen ve aralarında Peygamber efendimizin saç ve sakal-ı şerifi ile zıbın-ı saadetinin de yer aldığı kutsal emanetler ziyaretçilerini bekliyor .

Müslümanlar, kimilerinin bahsettiği gibi ilimde geri kalmış bir toplum değildi. Logoritma ve trigonometriyi bulan, ilk kanser ve katarakt ameliyatını yapan ve anesteziyi uygulayan, atomun bölünebileceğini söyleyen, ilk hesap makinesini yapan ve yerçekimi kanununu ilk açıklayan yine Müslüman bilimadamları olmuştu.

Bugün yaklaşık 9 bin 700 dilencinin cirit attığı İstanbul'da, bir zamanlar dilenen insanlara rastlamak hemen hemen hiç mümkün değildi. Çünkü; ilhamını İslam ahlakından alan, imaretler, aşevleri, daru'z-ziyafe'ler, bimarhâne ve hâlâ varlığını günümüze değin sürdüren vakıflar sayesinde dilenciliğin kökü kurutulmuştu.

Sultan 2. Mahmud, "Teb'amda Müslümanları camide, Hıristiyanları kilisede, Musevileri havrada görmek isterim" demişti... İşte o dönemler adı "demokrasi" olmayan, ancak günümüzde bile bu denli iyi işlemeyen hoşgörü ve müsamaha, Osmanlı'nın 600 sene ayakta kalmasını sağlamıştı.