Anadolu’nun altı dünya tarihini değiştirebilir

MURAT ÖZTEKİN

UNESCO, geçtiğimiz günlerde “Dünya Mirası Geçici Listesi’ne Türkiye’den beş varlığı daha kaydetti. Onlardan biri de Diyarbakır’ın Çınar ilçesinde bulunan Zerzevan Kalesi’ydi…
Ancak listeye dâhil edilen sadece bir kale değildi… Üç bin yıllık tarihe sahip olan kalenin önemi, içerisinde bulunan ve “Illuminati” gibi kült yapıların kaynağı olduğu iddia edilen son Mithras dininin tapınağından geliyor… Enteresan şekilde keşfedilen tapınağı, ismi komplo teorilerinde geçen aile mensuplarının ziyaret ettiği de konuşuluyor. Görünen o ki Zerzevan Kalesi önümüzdeki yıllarda gündemden hiç düşmeyeceğe benziyor. Biz de bu arkeolojik keşfi yapan ve “15 yıldır kazının başındayım ama ömrümüz burada geçecek galiba. Eşim bazen ‘İki çocuğun üvey, Zerzevan öz oğlun’ bana takılıyor” diyen Doç. Dr. Aytaç Coşkun’ndan keşfi ve kazı çalışmalarının son durumunu dinledik…

∂ Zerzevan Kalesi’ne ilk kazma vuran ekibin başındasınız. Çalışmalar nasıl başladı? Neler yaşadınız?
En son 639 yılında İslam orduları tarafından fethedilen Zerzevan Kalesi, ta ki biz 2014 yılında kazıya başlayıncaya kadar boş kalmış. Bin 400 yıl boyunca kaleye el değmemiş. İlk geldiğimde her yer kapalıydı. Yüksek bir tepede olduğu için ilk zamanlar zor şartlar altında çalıştık. Ulaşım yok, yol yok... İki sene boyunca bir kilometreye yakın yolu yürüyerek tırmanarak buraya gelip gittik. Tabii şimdi bunlar düzeldi. Şimdi çok rahat bir şekilde Zerzevan Kalesi gezilebiliyor.

∂ Zerzevan’ın önemi sadece bir Roma garnizonu olmasından mı kaynaklanıyor?
Burası dikkate değer bir sınır garnizonu ama önemli bir dinî merkez olan Mithras Tapınağı’na da ev sahipliği yapıyor. Daha önce bu tapınağın varlığı bilinmiyordu. Biz tesadüfen bulduk bu yapıyı.

ENTERESAN KEŞİF
∂ Mabedi keşfiniz nasıl oldu?
Kalede bir tapınak olabileceğini asla tahmin etmiyorduk. Aşağı şehirde bir yer altı sığınağında çalışıyorduk. Bir çöküntü olduğu için bir yapı olduğunu düşündüm ve ekibi yönlendirdim. Sonrasında peş peşe yeni şeyler bulmaya başladık. Bunlar daha evvel gördüklerimizden çok farklıydı. İki yıl gibi bir zaman zarfında çalışmalarımızı bitirerek tapınağı gün yüzüne çıkardık. Ben ilk safhada bunun Mithras Tapınağı olduğunu anlamamıştım. Daha sonra yaptığımız işin büyüklüğünü kavradık. Mithras tapınaklarıyla alakalı birçok bilinmeyeni aydınlatan bir yapıydı bu...

∂ Nasıl?
Bu dünyanın en iyi korunmuş ve dünyada ortaya çıkarılmış son Mithras Tapınağı. Bu yüzden birçok bilinmeyeni aydınlatıyor. Tapınak aşağı şehrin uç noktasında, tahmin edilemeyecek bir yerde bulunuyor ki, bu yerin seçimi hiç de tesadüf değil.

∂ Neler aydınlandı bu keşifle?
Orada yapılan ayinlerin izlerini bugün görebiliyoruz. Kurban bağlama yerlerinden kan çanaklarına, kuşaklardan Mithras sembollerine kadar bu gizli dinin törenlerine dair yeni bilgilere ulaştık.

∂ Peki, kazılar ne durumda ve nasıl devam edecek?
Şimdiye kadar sadece yüzde 1’lik bir kısmını kazabildik. Çalışmalar en az elli yıl sürecek. Bu zaman zarfında da birçok yeni şeye ulaşacağız diye düşünüyorum. Burada bir yer üstü şehri var bir de yer altı şehri. Şu anda hem yer altında bulunan şehirde kazı çalışmaları devam ediyor hem de yer üstünde... En son büyük bir sığınak ortaya çıkardık. Yerlin altında devamlı mekânlar çıkıyor. Her sene yeni bir veriye ulaşıyoruz. Bunlar bölgenin tarihini değiştiriyor. Anadolu coğrafyasında bütün dünyayı değiştirebilecek şeyler saklı.

MORGAN FREEMAN, BELGESELİNİ ÇEKECEK
∂ Zerzevan’ın UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne kaydedilmesi sizin için sürpriz oldu mu?
Geçici listeye girmek işin bir aşamasıdır. Asıl mesele kalıcı listeye girmektir. Bir yıl içerisinde bunu başaracağımızı düşünüyorum. Geçen yıl 430 bin kişi Zerzevan’ı ziyaret etti. Eğer koronavirüs olmasaydı bu seneki ziyaretçi sayısı bir milyonu bulacaktı diye tahmin ediyoruz. Zerzevan Kalesi artık bütün dünyaca tanınıyor. Morgan Freeman Mithras Tapınağı hakkında bir dokümanter film çekecekti ama Suriye’deki gelişmelerden ötürü ertelendi. İlerleyen zamanda bu gerçekleşebilir.

ROCKFELLER AİLESİ, KALEYİ ZİYARET ETTİ Mİ?
“Bu tapınak hakkında başka iddialar da var. Mesela komplo teorilerinde isimleri sıkça geçen Rockefeller gibi ailelerin üçüncü kuşak temsilcilerinin ve büyük bürokratların Mithras Tapınağı’nı ziyaret ettiği söyleniyor?” soruma Zerzevan Kalesi kazı başkanı Doç. Dr. Aytaç Coşkun şöyle cevap veriyor: Bunlarla ilgili benim bir şey söylemem doğru olmaz. Bu, bir söylenti. Biz işe sadece akademik olarak bakıyoruz. Kimlerin ziyaret ettiğini bilemeyiz.

MİTHRAS, MASONİK YAPILARI ETKİLEMİŞ OLABİLİR
∂ Mithras dini hakkında sırlı şeyler anlatılıyor. Nasıl bir inanç bu?
Mithras, Roma İmparatorluğu’nun gizemli dini. Bütün törenleri gizli yapılan ve olanları açıklamanın yasak olduğu bir inanış. Biz, bu din hakkında hemen hemen bütün bilgileri arkeolojik kazılardan öğreniyoruz. Çünkü haklarında yazılı bir belge yok. Mithras dinine girmek çok zor. Kabul edildikten sonra da 12 ağır eziyet çekiliyor. Bundan sonra büyük bir kabul töreni oluyor ve akabinde yedi aşamanın geçilmesi gerekiyor. Her birinin ritüelleri farklı. Tapınakta bu semboller yer alıyor ve hepsini anlamak zor.

∂ Mithras dininin masonik yapıları hatta “Illumunati” olarak adlandırılan kült teşkilatları etkilediği konuşuluyor. Bu mümkün müdür?
Mithras dini birçok yapılanmayı etkilemiş. Bunu söyleyebiliriz. Belirli bir zümreye hitap etmiş bu din. Aristokratlar, zengin tüccarlar hatta Roma imparatorlarının bazılarının bu dine mensup oldukları söyleniyor. Roma, bu inancı aldığı zaman önce askerler arasında yaygınlaşmış, sonra diğer zümrelere yayılmış. İngiltere’ye kadar Roma’nın gittiği her yerde bu tapınaklardan inşa edilmiş.