Herkes savaşır Rusya kazanır

OSMAN SAĞIRLI

Azerbaycan ile Ermenistan arasında görünüşte ara buluculuk, temelinde ise Rusya’nın itibarı anlamına gelen ateşkes sonuç vermedi. Ancak bu durum Rusya’yı yakından takip edenler için sürpriz değil. Zira Rusya, Ermeniler tarafından işgaline ara buluculuk ettiği Karabağ’da yine birçok defa sözde ateşkes sağlamış ancak her ateşkes Azerbaycan’a yönelik Hocalı benzeri katliamlarla ve toprak kayıpları ile sonuçlanmıştı. Türkiye'nin Minsk grubunun yetersizliği ve masada olma isteğini geri çeviren Rusya "cambaza bak taktiği"nden vazgeçmiyor. Batı’yı, çözümün değil, sorunun bir parçası olarak gören ve bunu her fırsatta seslendiren Moskova, aslında yer aldığı her anlaşmazlıkta çözümsüzlüğün parçası oldu. Batı’nın Orta Doğu'da ve başka yerlerde çatışmanın başlıca sebebi oduğunu savunan Rusya, ABD'yi ve müttefiklerini zayıflatma ve onların yerini alma fırsatını ön planda tutuyor.

BARIŞ SAVAŞIN DEVAMIDIR
Rusya’ya göre güçlü devletler, zayıf devletlerden daha iyi ara buluculardır. Çatışmaların çözülmesi en iyi şekilde tarafsız bir tarafın (örneğin Norveç) ara buluculuk yaptığı barış görüşmeleriyle değil, güçlü aktörlerin şiddeti sona erdirmek için savaşan taraflara iradelerini dayatmaları aracılığıyla yapılır. Afganistan örneğinde Rusya, bölge dışından çok sayıda devleti kapsayacak şekilde barış sürecinin genişletilmesine karşı çıktı. Kısacası Rusya genel olarak barış görüşmelerinde başka yollar kullanarak savaşı bir şekilde devam ettiriyor. Taraflara barışı kabul ettirmek için de ticari anlaşmalar, baskı ve şiddet gibi geniş bir metod yelpazesi kullanıyor.

ÇIKARIM VARSA VARIM
Rusya’nın çatışma bölgelerinde güttüğü politika ise tamamen jeopolitik çıkarları doğrultusunda şekilleniyor. Hiçbir zaman toplumsal dönüşüm veya demokratikleşmeyi sağlamakla ilgilenmiyor. Yalnızca Rusya'nın jeopolitik çıkarları doğrultusunda asgari bir siyasi düzen getirmeyi hedefliyor. Bu yüzden Taliban'dan Hafter'in Libyalı isyancılarına kadar herkese destek verebiliyor.

BENSİZ OLMAZ
Rusya, gelişmiş istihbaratı, analitik yetenekleri ve etkili diplomatik girişimleri sayesinde karmaşık barış müzakerelerinde aktif rol alabilecek birçok argümana sahip. Moskova, silah satmanın ve güvenlik yardımı sağlamanın yanı sıra, kendisini çatışmalarda potansiyel bir ara bulucu olarak da şekillendirdi. Orta Doğu'da, Libya ve Suriye'deki rolünün yanı sıra Rusya, Yemen iç savaşında ve İsrail-Filistin çatışmasında arabuluculuk yapmayı teklif etti. Rusya, 2019'da Hindistan ile Pakistan arasındaki gerilimi azaltmak için ara buluculuk yapmayı teklif etti. Bu girişimlerin hiçbiri bir ilerleme sağlamadı.

SAVAŞÇI, MÜZAKERECİ
Rusya, Gürcistan (2008), Ukrayna (2014) ve Suriye'ye (2015) askeri müdahalede bulundu. Her durumda Rusya, askerî faaliyetin yanı sıra çeşitli diplomatik pazarlık biçimlerini de sürdürdü. Gürcistan'da, Fransa Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy ve Rusya Devlet Başkanı Dmitry Medvedev tarafından müzakere edilen altı maddelik barış planıyla çatışmalar durduruldu, ancak anlaşma Rusya'nın ayrılıkçı bölgeleri kontrolünü etkili bir şekilde korudu. Ukrayna'da, Minsk anlaşmasıyla diplomatik bir zafer kazandı.

SURİYE'DE SÖZ SAHİBİ
Rusya, 2015'te Suriye'deki askeri harekatına bir dizi müzakere ve ara buluculuk faaliyeti ile eşlik etti. Bazen muhaliflerle ateşkes görüşmelerine doğrudan dâhil oldu bazen de Suriye kontrgerilla harekâtının bir parçasını oluşturdu. Rusya daha önemli bir hamle yaparak, Cenevre sürecinin yerine Ocak 2017'de alternatif bir barış süreci kurdu. Sözde Astana süreci, silahlı muhalefet üyeleri ve hükümet delegeleri ile bir dizi toplantıya başkanlık etmek için Türkiye, İran ve Rusya'yı garantör devletler olarak bir araya getirdi. Bunu Soçi görüşmeleri izledi. Fakat alınan kararlar Rusya’nın tavrı sebebiyle başarılı olamadı. Astana süreci çözüm üretmese de, Rusya'nın muhalefeti bölmesine ve BM sürecini etkili bir şekilde devralmasına, muhalif grupları birleştirme girişimlerini etkili bir şekilde rayından çıkarmasına sebep oldu.

HAFTER'E DESTEK
Rusya, Libya’da da hem çatışmacı hem müzakereci. Wagner aracılığıyla Hafter’in yanında yer alan Rusya, BM’nin resmî olarak tanıdığı hükûmete karşı girişimlerde bulunuyor. Ocak 2020'de Moskova'da iki taraf arasındaki müzakerelere başkanlık etti. Hafter, ateşkes imzalamayı reddetti. Rusya sözünü geçirememiş gibi görünse bile perde gerisinde buradaki savaşın sürmesi bölgedeki varlığı için şarttı. Zira Doğu Akdeniz’deki mevcut pastadan pay almak enerji hatlarını kontrol etmek adına Hafter’in ayakta kalması Rusya’nın bölgede olması anlamına geliyor.

AFRİKA'NIN ORTASINA YERLEŞTİ
Orta Afrika Cumhuriyeti’nde Rus yetkililer ve Rus devletiyle yakın bağlantıları olan özel şirketler isyancılarla barış görüşmeleri yaptı. Bu girişimlerin Rus şirketleri için maden kaynaklarına erişimi güvence altına alıp Orta Afrika Cumhuriyeti Başkanı Faustin-Archange Touadéra'nın rejimini desteklemek amacıyla yapıldığı ortaya çıktı. Başkan, 2017'de silah ve eğitim için Moskova'yla anlaştı. Rusya 2018 boyunca, Wagner vasıtasıyla savaşçılara eğitim verdi. Valery Zakharov ise Touadéra'ya güvenlik danışmanı olarak atandı ve Cumhurbaşkanı’na bir Rus yakın koruma ekibi getirdi. Rusya böylece Afrika’nın göbeğine yerleşti.

AFGANİSTAN'DA TETİKTE
Rusya, 1979 yılında işgal ettiği ve 10 yıl boyunca savaştığı Afganistan savaşını ABD'ye devretti. Ve ne ilginçtir ki 2016'dan beri Moskova Formatı olarak bilinen bir dizi görüşme yoluyla Afganistan'daki çatışmayı çözmek için alternatif bir barış süreci geliştirmeye çalıştı. Süreçteki pozisyonu güçlendirmek için sahadaki silahlı gruplarla Taliban dâhil angajmanını kullandı. 2019'da ABD ile Taliban arasında müzakereler sürerken, Rusya kendi paralel yolunu izlemeyi sürdürdü. Müzakerelerinin aksaması hâlinde kendi bölgesel yaklaşımını yeniden başlatmaya hazır.

BM KOZU MASADA
Uluslararası düzeyde Rusya, Sudan, Sri Lanka, Myanmar ve Suriye'deki hükümetleri Batı'nın insan hakları ihlalleri veya savaş suçlarına yönelik eleştirilerinden korumak için BM Güvenlik Konseyi'ndeki vetosunu sürekli olarak kullandı. Rusya ayrıca, kitlesel suistimalleri durdurmak için uluslararası müdahaleyi talep eden uluslararası normlara da meydan okudu ve devlet egemenliğine ilişkin katı anlayışları destekledi.

KUKLA İDARECİLER
Bölgesel savaşlarda arabulucu olma heveslisi Rusya, kendine yönelik savaşlarda ise uluslararası arabuluculuk girişimlerini reddediyor. Bunun en somut örneği ise Çeçenistan. 1999'dan itibaren sadık Çeçenleri desteklemek için siyasi hamlelerin eşlik ettiği amansız bir kontrgerilla kampanyası yürütüyor. Rusya, "Çeçenleşme" sloganı ile Çeçen lider Ramazan Kadirov'u cömertçe fonlarla destekledi ve Çeçenistan’ı kukla idarecilerle tekrar kontrol altına aldı.