İran'da riyal çöktü! Esnaf kepenk kapattı, sokaklar karıştı

İran'da yerel para birimi riyalin ABD doları karşısında rekor seviyede değer kaybetmesiyle tetiklenen ekonomik kriz, ülkeyi son yılların en büyük protesto dalgasına sürükledi. Başkent Tahran'ın sembolik Büyük Çarşısı'nda başlayan protestolar, kısa sürede birçok şehre ve üniversiteye yayılarak yönetime karşı büyüyen toplumsal öfkeyi gözler önüne serdi.

Protestolar, riyalin Pazar günü dolar karşısında 1,42 milyon seviyesine gerileyerek tarihi bir dip noktası görmesinin ardından başladı. Para biriminin 2015'ten bu yana katlanarak erimesi, ülkedeki hiperenflasyon korkusunu zirveye taşıdı.

Ekonomik durumun derinleşmesi üzerine, İran Merkez Bankası Başkanı Muhammed Rıza Farzin görevinden istifa ettiğini duyurdu. Yerine eski ekonomi ve maliye bakanı Abdülnasır Hemmati atandı. Analistler, ABD'nin nükleer anlaşmadan çekilmesi ve yaptırımların yeniden yürürlüğe girmesinin ekonomiyi felç eden başlıca unsurlar olduğunu belirtiyor. Resmi verilere göre yıllık enflasyon yüzde 42,2, gıda fiyatlarındaki artış ise yüzde 72 gibi rekor bir seviyeye ulaştı.

PROTESTO DALGASI ÜNİVERSİTELERE SIÇRADI

Pazar günü Tahran'daki Kapalı Çarşı tüccarlarının protestosu ile başlayan eylemler, Pazartesi ve Salı günleri Tahran, Karaj, İsfahan, Şiraz, Yezd ve Meşhed gibi önemli şehirlere yayıldı. Üniversite öğrencileri de eylemlere katılarak anti-hükümet sloganları attı.

Görgü tanıkları, Tahran'ın merkezindeki kritik noktalarda esnafın kepenk kapattığını, göstericileri dağıtmak için ise polisin göz yaşartıcı gaz kullandığını bildirdi. Öğrencilerin sıkça kullandığı "Diktatöre Ölüm" sloganı, doğrudan Dini Lider Ayetullah Ali Hamaney'i hedef alırken, bazı protestocuların 1979 İslam Devrimi'nde devrilen Şah’ın oğlu Rıza Pehlevi’ye destek sloganları attığı da görüldü.

HÜKÜMETTEN DİYALOG ÇAĞRISI

Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan, gerilimin artması üzerine İçişleri Bakanı’na talimat vererek protestocuların "meşru taleplerinin" dinlenmesi ve diyalog kurulması çağrısında bulundu. Pezeşkiyan, hükümetin sorumlulukla hareket edeceğini ve sorunları çözmek için çabalayacağını belirtti.

Öte yandan, resmi medya organları Tahran dahil yedi eyalette okulların, bankaların ve kamu kurumlarının şiddetli soğuklar ve enerji tasarrufu gerekçesiyle kapatılacağını duyurdu. Bu adım, halk arasında protestoların daha fazla yayılmasını engellemeye yönelik bir güvenlik tedbiri olarak yorumlandı.

ULUSLARARASI DESTEK ENDİŞESİ

Protestolara ABD'den ve sürgündeki muhalif kanattan destek geldi. ABD Dışişleri Bakanlığı'nın Farsça hesabı, protestocuların cesaretini överek, onların "onurlu ve daha iyi bir gelecek" arayışlarında yanlarında olduklarını ifade etti. Sürgündeki Rıza Pehlevi ise sosyal medyada "Sizinleyim. Zafer bizimdir çünkü davamız haklı ve birleşmiş durumdayız" mesajını yayınladı.

Protestoları tetikleyen bir diğer faktör ise bölgesel gerilimler oldu. Haziran ayında İran ve İsrail arasında yaşanan kısa süreli savaşın ardından bölgedeki çatışma riskinin, piyasalardaki kaygıyı artırdığı belirtildi.