Şu anda hepimizin üzerinde ‘saatli bombalar’ uçuşuyor: Her an yağmur gibi yağabilir

Kullanılmış roket iticilerinden ölü Sovyet casus uydularına kadar, başımızın üzerinde yüzen uzay çöplüğünün hacmi inanılır gibi değil. Üstelik bu ‘saatli bombalar’, insanlığın uzaya roketler, uydular göndermeye başladığı son 75 yılda alçak Dünya yörüngesini tıkadı bile.

Kaydet

Uzay yarışının gitgide hız kazandığı bu yüzyılda artık sadece NASA (ABD Havacılık ve Uzay Ajansı) ve Roscosmos (Rusya Uzay Ajansı) gibi uzay ajansları değil, özel uzay şirketleri de alçak Dünya yörüngesine yüzlerce uydu ve araç gönderiyor. SpaceX isimli uzay taşımacılığı ve roket üreticisi şirketin sahibi Elon Musk ve bir diğer uzay şirketi Blue Origin’in milyarder kurucusu Jeff Bezos, bu isimlerin başında geliyor. Ancak tam anlamıyla başımızın üzerinde uçuşan bir uzay çöplüğü var.

Peki, uzay çöplüğü ne demek? Önce bu sorunun cevabıyla başlayalım. Uzaya gönderilen ve orada kalan ya da parçaları kalan her türlü uzay aracına (roket, uydu, uzay aracı, uzay giysisi gibi) ‘uzay çöpü’ deniliyor. Şu anda kullanılmış roket parçaları kadar büyük veya çok küçük boyutlarda geride bırakılan tahmini 170 milyon ‘uzay çöpü’ bulunuyor. Ancak bunlardan yalnızca 27 bin tanesi izleniyor ve parçalar 27.000 km/s üzerindeki hızlarda ilerlediği için, çok küçük parçalar bile uydulara ciddi şekilde zarar verebilir veya onları yok edebilir.

Bazı uzay ajansları ve uzay şirketleri, 1950'lerden beri uzaya gönderilen ve orada kalan parçaları, eşyaları kaldırmak için akıllı yollar bulmaya çalışıyor. Öte yandan şirketler ve ajanslar uzaya yeni araçlar, roketler göndermeye devam ediyor. Uydu izleme ve çarpışma algılama firması LeoLabs ise, uzayda bulunan çöpleri haritalandırarak gösteriyor. Harita, şu anda Dünya'nın etrafında dönen uzay çöplüğünü gerçek zamanlı olarak gösteriyor.

LeoLabs, alçak Dünya yörüngesini izlemek için yer tabanlı aşamalı dizi radarları kullanıyor, bunlardan biri Alaska'da, biri Teksas'ta, ikisi Yeni Zelanda'da ve ikisi Kosta Rika'da. Bu, ABD-Kaliforniya merkezli şirketin gözlem alanından geçen herhangi bir nesneyi izlemesine ve ölçmesine imkan tanır.

Bu arada, uzay çöplerini takip eden sistem, diğer sistemlerin izlediği çok daha büyük 10 cm nesnelerin aksine, 2 cm kadar küçük nesneleri de algılayabilir. Harita sayesinde dünyayı dolaşabilir ve ülkenizin üzerinde gezinen enkazı görmek için yakınlaştırıp uzaklaştırabilirsiniz. Ayrıca suçluyu, yani uzay çöpünün hangi firmaya ya da uzay ajansına sahip olduğunu da görebilirsiniz.

Peki, en çok uzay çöpü hangi ülkenin? En fazla uzay çöpünden sorumlu ülke ABD'dir ve NASA'nın roket fırlatma ve keşif alanındaki başarısı ve ayrıca Musk'ın SpaceX'i gibi uzaya uydu yerleştiren özel Amerikan firmalarının artan sayısı göz önüne alındığında, şaşırtıcı değil. LeoLabs'a göre, alçak Dünya yörüngesinde şu anda roket gövdeleri, bilimsel yükler (araçlar) ve enkaz parçaları gibi 8 bin 497 adet ABD şirketlerine ve ajansına ait cisim dolaşıyor. İkinci sırada ise 4 bin 836 uzay çöpü ile Rusya ve ardından üçüncü sırada 4 bin 47 uzay çöpüyle Çin geliyor.

MUSK’IN SPACEX’INE SINIRLAMA GELEBİLİR

Uzay çöpü demişken, belirtmeden geçmeyelim. Elon Musk’ın SpaceX şirketinin geliştirdiği ve uzaya fırlattığı Starlink uydu projesine bir sınırlama getirilmesi söz konusu. Starlink uyduları, dünya üzerindeki ve hatta uzay istasyonundaki insanlara düşük gecikmeli, yüksek hızlı internet kullanımı sunuyor. Starlink’in en belirgin işlevi, Wi-Fi olmayan uzak bölgelere (ücra köylere, bölgelere, yatlara, gemilere, karavanlara) internet hizmeti götürmek. Ancak uzay üzerine çalışmalar yürüten bazı kişiler, SpaceX’in alçak Dünya yörüngesinde çok fazla yer kapladığını ve çok sayıda uzay çöpüne yol açtığını iddia ederek, şirketin uydularının sınırlandırılmasını talep ediyor.

Elon Musk ise uzayın çok büyük olduğunu, binlerce uyduya ev sahipliği yapabileceğini, uzay ajanslarının SpaceX’i kendilerine rakip olarak gördüğü için bu tür taleplerde bulunduğunu iddia ediyor. Musk, 30 bin Starlink uydusu daha göndererek uzaydaki uydu sayısını 40 binin üzerine çıkarmayı planlıyor. Öte yandan, Jeff Bezos’ın şirketi ise Amazon Kuiper isimli proje kapsamında alçak Dünya yörüngesine 3 bin 236 uydu göndererek Starlink gibi geniş bant hizmeti sunmayı hedefliyor.

ÇARPIŞMA MANEVRASI YAPMAK ZORUNDA KALIYORLAR

SpaceX gibi uydu operatörleri, diğer uzay araçları ve enkaz parçalarıyla karşılaşmamak için sürekli olarak ayarlamalar yapmak zorunda kalıyor. Southampton Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırmaya göre, yörüngedeki binlerce Starlink uydusu ile tehlikeli yaklaşmaların sayısı artmaya devam edecek. Araştırmacılar, Starlink uydularının diğer uzay araçlarıyla her hafta ortalama bin 600 yakın karşılaşma yaşadığını, bazen iki cismin birbirine bir kilometre kadar yaklaştığını belirtiyor.

ESA (Avrupa Uzay Ajansı) şu anda Dünya'nın yörüngesinde dönen 10 bin 800 tondan fazla uzay çöpü olduğunu tahmin ediyor. Bunlar, binlerce parçaya ayrılma ve ardından Kessler sendromuna yol açma potansiyeline sahip büyük roket gövdeleridir (her çarpışmanın daha fazla çarpışma ihtimalini artıran uzay enkazı ürettiği kademeli bir etkiye yol açabilen, çarpışmaların kontrolden çıkmış bir zincirleme reaksiyonunu içeren teorik bir etkidir.)

Bilim insanları, bir kişinin önümüzdeki on yıl içinde düşen bir uzay aracı veya kullanılmış bir roket itici tarafından çarpma ve ölme ihtimalinin yüzde 10 olduğunu söylüyor. Avrupa Uzay Ajansı'na göre, 1957'den bu yana yörüngeye tahmini 15 bin 430 uydu fırlatıldı, 10 bin 290'ı uzayda kaldı ve 7 bin 500'ü hala çalışıyor.

Yörüngedeki tüm nesnelerin toplam kütlesinin yaklaşık 10 bin 800 tona eşit olduğu söylenirken, istatistiksel modeller 1 mm'den 1 cm'ye kadar 130 milyon parça enkaz olduğunu gösteriyor. En büyük endişe nesnelerinden bazıları, 1992 ile 2001 yılları arasında fırlatılan kullanılmış Rus roket iticileridir. Bunlar, şu anda yaklaşık 840 km yükseklikte 'kötü mahalle' olarak adlandırılan yerde gizlenen bir Rus Zenit roketinin dokuz tonluk, 36 fit (11 m) uzunluğundaki üst aşamasının 18 örneğini içeriyor. Bu konuda LeoLabs'tan kıdemli teknik uzman Darren McKnight, "Sürücüsüz, frensiz büyük sarı bir okul otobüsü gibiler" diyerek bir benzetme yapıyor.

Boyutları nedeniyle büyük endişe kaynağı olan Çin'in Long March 5B roketleri hakkında da pek çok tartışma yaşandı. Daha geçen yıl, kontrolden çıkmış bir Long March güçlendiricisinden çıkan enkazın insanların yaşadığı bir bölgeye düşebileceğine dair uyarılar vardı. Neyse ki Hint ve Pasifik okyanusları üzerinden Dünya'ya çarptı ancak bu roket alarma neden olan türünün son örneği olmayacak.

Çin'in roketleriyle ilgili sorun, fırlatma sisteminin riskli tasarımından kaynaklanıyor. Genellikle, atılan roket aşamaları, havalandıktan kısa bir süre sonra, normalde su üzerinde atmosfere yeniden girer ve yörüngeye girmez. Ancak 5B roketi öyle yapmadı. NASA tarafından, Çin uzay ajansına, yörüngeye yeniden girişte daha küçük parçalara ayrılacak roketler tasarlaması için çağrılar yapıldı. Ancak Pekin yönetimi sorumsuzluk suçlamalarını reddetmişti ve Çin Dışişleri Bakanlığı, yeryüzündeki herhangi bir kişiye, canlıya veya binaya zarar verme ihtimalinin ‘son derece düşük’ olduğunu iddia ediyor.

Kaynak: DailyMail

Yayın Tarihi | 09 Mayıs, 2023 - 11:20

Bizi Takip Edin

YORUMLAR