Denetimsiz yemek ölüme götürüyor

Son dönemde gıda zehirlenmeleri, sokak lezzetleri ve fast food işletmelerindeki kontrolsüz büyümenin karanlık yüzünü ortaya çıkardı.

Son dönemde hızla artan gıda zehirlenmesi vakaları, ‘ucuz’ ve ‘hızlı’ yemek tercihinin sağlık üzerindeki gizli maliyetini gözler önüne seriyor. Ülkenin dört bir yanından gelen zehirlenme haberleri, dışarıda yeme içme alışkanlığını riskli bir hâle getirirken, uzmanlar artışın arkasında ekonomik göstergelerin ve değişen tüketim alışkanlıklarının yattığına dikkat çekiyor. Restoran ve lokanta fiyatlarındaki fahiş artışlar, tüketimi sokak lezzetlerine ve fast food (hazır yemek) zincirlerine kaydırıyor. Ancak bu geçiş, beraberinde daha büyük bir riski getiriyor. Bir diğer ve önemli konu ise işletmelerin yüksek kâr hırsı ile hareket etmesi… Özellikle yeme içme sektöründe ahlaksızlığın artması, ticari yozlaşma, halk sağlığı yerine cebini düşünen işletme sayısındaki artış bu süreci destekliyor. Hem işletme hem de gıda toptancılarının; Daha ucuz ham maddelere yönelmesi, depolama ve saklama şartlarını zayıflatması, kalitesiz yağ, et veya deniz ürünü kullanımı ve eğitimsiz çalışanlar, vakaların artmasına sebep oluyor.

TAVUK TÜKETİMİ HIZLA ARTTI

Gıda zehirlenmesinin yaşandığı ürünlerin başında tavuk ve tavuk ürünleri geliyor. Bunu kabuklu deniz ürünleri, balıklar ve sakatatlar izliyor. En az gıda zehirlenmesi ise tencere ve fırın yemeklerinde yaşanıyor. Yani sebze ve kırmızı etlerin içinde olduğu yemekler daha sağlıklı… Kişi başı kırmızı et tüketiminin 2021’de 22,8 kilogram iken, 2024’te 16,6 kiloya geriledi. Tavuk eti tüketimi ise 24,1 kilograma yükseldi. Yani az riskli olan kırmızı et grubundan en fazla zehirlenmenin yaşandığı tavuk ürünü grubuna geçiş söz konusu.

Instagram ve TikTok’ta “sokak lezzeti” adı altında çeşitli ürünlerin sıkça tanıtımının yapılması da bu pazarın büyümesinde oldukça etkili… Ülkemizde son beş senede restoran ve lokantalarda daha çok; ıslak hamburgerci, dönerci, tavuk pilavcı, kokoreççi ve midyeci gibi fast food zincirlerinin açıldığı görülüyor. Çünkü tüketim pahalılıktan kaynaklı bu alana kayıyor. Ayrıca bu işletmeleri açmak, bir restoran açmaktan daha düşük maliyetli. 20-30 metrekarede bir dükkân açıp, iki kişi ile yönetebiliyorsunuz. Genç girişimciler de bu alana yöneliyor.

SOSYAL MEDYA PARLATIYOR

Gıda mühendisi Irmak Özden konuyla ilgili yaptığı açıklamada “Ucuz etin yahnisi olmaz derler. Bu kadim söz, bugün yaşadığımız gıda güvenliği krizini özetler nitelikte. Ancak problem sadece etin kendisi değil; tarladan tabağa uzanan sürecin tamamında yaşanan sistematik çöküş. İşletmeler, maliyetleri düşürmek adına kritik hatalara yöneliyor; uygun olmayan şartlarda depolama, soğuk zincir ihlalleri ve kalitesiz ham madde kullanımı. Özellikle tavuk ürünlerinde yaşanan zehirlenmelerin temelinde, hijyenik olmayan ortamlarda yapılan kesim, yetersiz pastörizasyon ve uygunsuz taşıma şartları yatıyor. Sosyal medyada ‘sokak lezzeti’ adı altında parlatılan ürünlerin çoğu, temel gıda güvenliği protokollerinden uzak üretiliyor. Bir ürünün lezzetli olması, onun güvenli olduğu anlamına gelmez. Tüketiciler, görünüşe aldanmamalı ve bu işletmelerin denetim geçmişlerini sorgulamalı” ifadelerini kullandı.

GELİR DÜŞÜKLÜĞÜ SÜRECİ KÖRÜKLÜYOR

Avrupa Birliği Gıda Denetim Raporu’na göre; gıda zehirlenme sebepleri arasında ilk sırada; ülkelerdeki gelir düşüklüğü, temiz gıdaya ulaşmanın pahalı hâle gelmesi, işletmelerin yüksek kâr hırsı ön plana çıkıyor. Bunun devamında denetimsizlik ikinci sırada yer alıyor.

Aynı raporda, dünyada en fazla gıda zehirlenmesinin yaşandığı ülkelere bakıldığında ilk sırada Hindistan geliyor. Bu ülkeyi Afganistan, Pakistan, Filipinler ve Bangladeş takip ediyor. Zehirlenme vakalarının en az yaşandığı yerler ise; İsveç, İsviçre ve Finlandiya gibi İskandinav ülkeleri.

HERKESİ AYNI KEFEYE KOYMAK DOĞRU DEĞİL

Kadıköy’de pilav üstü tavuk satan bir esnaf, maliyet baskısının işletmeleri zorladığını belirterek “Bir torba pirinç, bir bidon yağ, tavuk fiyatı… Hepsi katlandı. Biz kaliteli mal almak istiyoruz ama her gün zam geliyor. En ucuzunu alalım desen, müşteriye yansıyor. En iyisini alalım desen, kazanamıyoruz. Bazı işletmeler kaliteden kısmaya başladı, orası kesin” ifadelerini kullandı. Beşiktaş’ta bir kokoreççi ise sektördeki ahlaksız işletmeler kadar işini düzgün yapanlar olduğunu da belirterek “Hepimiz aynı kefeye konuluyoruz ama biz soğuk zincire harfiyen uyuyoruz” dedi.